خارگ نیوز: در نشست هم‌اندیشی «یلدا؛ همبستگی منطقه‌ای» درباره مفهوم یلدا و مراسم‌ها و برنامه‌هایی که در این شب در ایران، تاجیکستان، قرقیزستان و افغانستان برگزار می‌شود سخن گفته شد.
به گزارش خارگ نیوز و به نقل از روابط عمومی بنیاد سعدی، نشست مجازی هم‌اندیشی «یلدا؛ همبستگی منطقه‌ای» به میزبانی مؤسسه فرهنگی اکو و با همکاری مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه و بنیاد سعدی و با حضور غلامعلی حداد عادل - رئیس بنیاد سعدی -، سعید خطیب‌زاده - سخنگوی وزارت امور خارجه ایران -، عبدالغفور لیوال - سفیر جمهوری اسلامی افغانستان در ایران -، نظام‌الدین زاهدی - سفیر جمهوری تاجیکستان در ایران- ، آواز بیگ عبدالرزاق اف -سفیر جمهوری قرقیزستان در ایران -، سرور بختی - رئیس مؤسسه فرهنگی اکو - و احمد پاکتچی -رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری - برگزار شد.
در ابتدای این نشست سرور بختی، رئیس مؤسسه فرهنگی اکو با اشاره به اهمیت میراث فرهنگی مشترک گفت: یکی از مهمترین رسالت‌های مؤسسه فرهنگی اکو پاسداشت میراث مشترک فرهنگی مردمان این منطقه است که موجب تداوم فرهنگ، پایداری هویت‌های گوناگون و تنوع میراث فرهنگی ناملموسی همچون یلدا با قدمتی هفت‌هزار ساله است که نباید فراموش شوند.
رئیس مؤسسه فرهنگی اکو ادامه داد: نیاکان ما هفت‌هزار سال پیش با استفاده از دانش گاهشماری متوجه شدند اولین شب زمستان بلندترین شب سال است و در پی آن آئین‌های مختلفی برگزار می‌شود که باید این میراث ناملموس را حفظ کنیم، زیرا میراث فرهنگی پلی است که در صورت فراموشی، معانی هستی‌شناسی آن دچار آسیب می‌شود.
او با بیان این‌که با تفکر در آئین‌های شب یلدا متوجه می‌شویم مفاهیم عمیقی در پس آن نهفته است، بیان کرد: نیاکان ما همواره شیفته شادی و جشن بودند و آن را به روشنایی و نور می‌آراستند و با بیدار ماندن، طلوع سپیده‌دم را انتظار می‌کشیدند. مصرف انواع خوراکی‌ها بهانه‌ای در این شب برای بیدار ماندن و پیام گذر از سختی برای امید به آینده روشن است.
رئیس مؤسسه فرهنگی اکو افزود: این روحیه‌ای است که مردم منطقه اکو به آن نیاز دارند و باید با این جشن‌ها و آئین‌ها احیا شود. با این تفکر صادرات عشق و مهربانی از این سرزمین به دیگر سرزمین‌ها جاری می‌شود. آئین یلدا آئین شادمانی است که باید با امید همراه شود و ملت‌های منطقه را به سوی پیشرفت سوق دهد.
بختی با اشاره به این‌که آئین دیگر یلدا گردهمایی محبت‌آمیز است که در آن احترام به اهل خانه و بزرگترها مشهود است، خاطرنشان کرد: این اولین باری است که نمی‌توانیم کنار هم باشیم، اما از راه فضای مجازی می‌توانیم دوستی و محبت را به قلب یکدیگر هدیه دهیم. آئین دیگر این است که افراد خانواده در کنار هم تفأل به حافظ می‌زنند.
معنای عمیق یلدا تحکیم بنیان خانواده است
در ادامه، غلامعلی حداد عادل، رئیس بنیاد سعدی با توضیح مفهوم یلدا گفت: یلدا در زبان سُریانی به معنای ولادت و میلاد است که یکی میلاد حضرت مسیح (ع) و دیگری هم ولادت خورشید است؛ یعنی خورشید دوباره زاده می‌شود و شروع به بالا آمدن می‌کند. همچنین تولد ایزد مهر یا میترا در یلداست که با ادیان ایران باستان ارتباط دارد و همه این‌ها یلدا را معنادار کرده است.
او با بیان این‌که یلدا از جهات مختلف قابل بررسی است، بیان کرد: از لحاظ اجتماعی یلدا کاملاً نشان می‌دهد که به یک جامعه کشاورزی تعلق دارد که معیشت آن بر این شغل استوار است؛ یعنی روستاییان محصولات خود را در پاییز درو می‌کردند و پس از آن وارد فصل سرما می‌شدند. این حالت مانند کوهنوردی است که در سربالایی به قله رسیده و از این به بعد احساس می‌کند قرار است رو به سرازیری برود. یلدا قله رفتن به سمت سرما، آغاز زمستان و کوتاه شدن شب است.
رئیس بنیاد سعدی با بیان این‌که این جشن جایگاه مهمی در معیشت روستاییان دارد و به صورت یک جشن عمومی مردمی درآمده است، یادآوری کرد: مردم از این فرصت شب طولانی استفاده می‌کنند، دور هم می‌نشینند و در واقع به قول حافظ معاشران گره از زلف یار در این شب دراز با قصه‌خوانی، نقل و شعر و دوستی باز می‌کنند و تبدیل به سنت نیکویی شده و معنای عمیق آن تحکیم بنیان خانواده در جهانی است که خانواده در معرض آسیب و تهدید است و البته جشنی است که محور آن طبیعت است و از این جهت میوه‌های زمستانی، پاییزی و خشکبار و غذاهای مناسب این فصل جایگاه خاصی در این شب دارد.
حداد عادل با اشاره به این‌که یلدا جنبه‌های مردم‌شناسانه وسیعی دارد و افسانه‌هایی حول این شب در جای جای این سرزمین و سرزمین‌های پهناور عضو اکو به وجود آمده، است، افزود: یکی از آداب و رسوم آن تفأل به دیوان حافظ است و مردم حرف دل خود را از زبان حافظ می‌شنوند.
او خاطرنشان کرد: به جهت بلند بودن این شب به استعاره ادبی تبدیل شده و گیسوی بلند یار را به آن تشبیه کرده‌اند و هم دوران سختی‌های هجران و هم روزگاران سخت اجتماعی زیر یوغ حاکمان حاکمان مستبد در ادبیات به شام یلدا تشبیه شده است و همه مطمئن هستند خورشید سحرزادی در پایان شب یلدا خواهد بود.
رئیس بنیاد سعدی بیان کرد: جشن‌هایی مانند نوروز، مهرگان و سده حکایت از انس ایرانیان به آسمان و حرکات خورشید، ماه و ستارگان دارد؛ یعنی معلوم می‌شود ملت‌های ما از چندین هزار سال پیش تقویم منظمی داشتند و می‌دانستند چه زمانی خورشید به بلندترین شب سال و چه زمانی به کوتاه‌ترین روز می‌رسد و این حکایت از گسترش قدمت و تسلط علم نجوم در کشور ما به‌عنوان شاخه بزرگ میراث فرهنگی مشترک دارد، چون به حدی است که مناسبت‌های نجومی به صورت جشن‌های مردمی و یک فرهنگ عمومی و اجتماعی درآمده است.
به‌دنبال ثبت شب یلدا به‌عنوان میراث ناملموس یونسکو هستیم
سپس سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه درباره آئین شب یلدا و لزوم ثبت آن در میراث جهانی یونسکو گفت: امسال توانستیم نگارگری ایرانی را به عنوان میراث ناملموس بشری یونسکو ثبت کنیم و سال آینده در پی ثبت شب یلدا به عنوان یک میراث ناملموس دیگر در یونسکو هستیم.
او درباره شب یلدا بیان کرد: ایرانیان تمام آئین‌ها و سنت‌های خود را در شکوه و هماهنگی با طبیعت تعریف می‌کردند و این وحدت و یگانگی را در بسیاری از سنت‌های ایرانی می‌بینیم و شاید در هیچ‌کدام از سنت‌های ایرانی نباشد که ما این نشان‌گرایی و حکمت مستتر را در آن نبینیم.
خطیب‌زاده ادامه داد: شب یلدا هر چقدر بلند و طولانی، شب خواب نیست بلکه شب مهیا شدن، گل گفتن و گل شنیدن و خواندن است و به همین دلیل شب خانواده و حکمت می‌شود. اولین مواجهه بسیاری از خانواده‌های فارسی‌زبان با اشعار حافظ و سعدی در این شب بوده است و کودکان اولین قصه‌ها را در این شب‌های زمستانی و شب یلدا شنیدند.
خطیب‌زاده با بیان این‌که ایرانیان دور هم و بیدار می‌نشستند تا طلوع خورشید و غلبه روشنایی و ظلمت را ببینند، افزود: «خرم‌روز» در آئین باستانی ایران روز بعد از شب یلداست و ایرانیان در این روز استراحت می‌کردند و سرکار نمی‌رفتند و زمانی بود که حتی مقامات عالی‌رتبه لباس سادگی بر تن می‌کردند و در میان مردم می‌چرخیدند و کسی به کسی دستور نمی‌داد؛ حتی به احترام پیروزی نور بر ظلمت هیچ ذبحی انجام نمی‌شد.
سخنگوی وزارت امور خارجه ادامه داد: زایش دوباره خورشید، ولادت حضرت مسیح (ع)، انقلاب زمستانی و یلدا همه نشان از یگانگی و وحدت دارد.
او با ابراز امیدواری نسبت به این‌که نگاه فرهنگی در این حوزه تمدنی هر روز بیش از پیش تقویت می‌شود، گفت: این‌که بتوانیم گزاره‌های فرهنگی را تبدیل به عناصر وحدت و یگانگی کنیم، نشان از هوشمندی ملل دارد.
رونق دوباره جشن‌های فرهنگی با پایان شب تاریک جنگ
در ادامه عبدالغفور لیوال، سفیر افغانستان در ایران درباره آئین شب چله در افغانستان، گفت: شب چله بلندترین شب سال در افغانستان و شب به پایان رساندن قصه‌ها دور صندلی است. مادرکلان‌ها یا مادربزرگان و پدربزرگان قصه‌های سلسله‌وار خود را در این شب به پایان می‌رسانند.
لیوال خاطرنشان کرد: گرچه شب چله مثل قدیم در افغانستان به صورت مبسوط برگزار نمی‌شود، اما باز هم مردم این شب طولانی را با در کنار هم بودن، شعرخوانی و بردن هدیه‌های ویژه برای نوعروسان تجلیل می‌کنند؛ همچنین در کنار میوه‌های فصل در خنچه نوعروسان هندوانه چیده می‌شود. به جز این، زمانی جوانان در شب یلدا در میدان مرکزی شهر آتش می‌افروختند و آتش‌بازی می‌کردند.
او با بیان این‌که در سال‌های اخیر دوباره برنامه‌های فرهنگی مانند مشاعره رواج یافته و از آن استقبال شده است، افزود: باور داریم که اگر شب تاریک جنگ در افغانستان به پایان برسد، بی‌گمان جشن‌های تاریخی یلدا دوباره رونق می‌گیرد و مردم افغانستان آن را همزمان به شادی می‌گذرانند.
یلدا در تاجیکستان احیا شد
در ادامه این نشست مجازی نظام‌الدین زاهدی، سفیر جمهوری تاجیکستان گفت: منطقه اکو در گذشته و امروز زادبوم فرهنگ و تمدن عالم‌گیر و منشأ ارزش‌های اصیل تمدنی بوده است که نه تنها کشورهای منطقه بلکه تمام دنیا به آن افتخار می‌کنند و مثلاً جشن باستانی نوروز و فرهنگ انسان‌دوستی در طول تاریخ، حوزه انتشار خود را پیوسته گسترش بخشیده و جهانی شده و در کنار آن جشن سده و مهرگان در طول سال‌ها با بهترین پیام مردم گره خورده و حامل پیام همکاری، همبستگی و اتحاد مردم بوده و همین مزایای فرهنگی و جشن باستانی نیاکان مشترک ما یعنی یلدا بوده است.
زاهدی افزود: تحول طبیعت برای کشاورزی مهم بود و شب یلدا نیز به دلیل آغاز مرحله‌ای از سال کشاورزی از جانب مردم کشاورز گرامی داشته می‌شد.
او درباره آئین مردم تاجیکستان نیز بیان کرد: در تاجیکستان از زمان قدیم مردم تقویم چله‌شماری داشتند که با ۴۰ روز آئین زرتشتی ارتباط داشت و چله بهار، تابستان، پاییز و زمستان را شامل می‌شد. این تقویم از شب چله شروع می‌شد و شاید از جشن شب چله باشد که شماره ۴۰ در میان مردم تاجیک اهمیت دارد و چهلم زن باردار، عروسی و فرد فوت‌شده را معمولاً مردم تاجیکستان رعایت می‌کنند. علاوه‌بر این، باید ۴۰ روز از نوزاد مراقبت کرد و برای نرسیدن گزند به او از خداوند بخواهیم اهریمن را شکست دهد.
سفیر تاجیکستان درباره آئین یلدا در این کشور گفت: یلدا معمولاً با داستان‌خوانی سپری می‌شود و تهیه بعضی غذاها هم در تاجیکستان در این شب مرسوم است و مردم به تهیه قرطاب یعنی خوراکی متشکل از سفیدی و گرمی روی می‌آورند که آن‌ها را از سرما در چله زمستان محافظت می‌کند، علاوه بر این، پخت کاچی هم رسم است.
زاهدی یادآوری کرد: برای زمانی طولانی، گرامیداشت شب یلدا رایج بود تا این‌که رواج تجلیل کریسمس از جانب دولت شوروی موجب کمرنگ شدن بزرگداشت شب یلدا در تاجیکستان شد.
او افزود: مهمترین دستاورد استقلال دولت تاجیکستان بازیابی هویت ملی و تحکیم خودشناسی مردم است و بر اثر این موضوع آئین نوروز، مهرگان، سده و یلدا احیا شد و حالا نیز از آن تجلیل می‌شود.
یلدا زمان مناسبی برای تقویت روابط بین نسلی است
درادامه، آوازبیک عبدالرزاق اف، سفیر قرقیزستان درباره جشن شب یلدا گفت: این جشن ریشه در فرهنگ باستانی ایران دارد و همزمان با فصل زمستان در کشور ماست. دامداران معتقد بودند برداشت بعدی محصول به این زودی نیست؛ بنابرین آن را ذخیره می‌کردند. در دوران باستان تاریکی نماینده اهریمن بود و مردم گردهم جمع شده و شب را به شادی می‌گذراندند تا نور و روشنایی را ببینند.
سفیر قرقیزستان با بیان این‌که یلدا زمان مناسبی برای تقویت روابط بین نسلی و انسانی است، افزود: مردم کشور ما نیز فرهنگ مشابهی دارند و زمان آغاز انقلاب زمستانی شب چله است.
عبدالرزاق اف با بیان این‌که معمولاً شب یلدا را در روستاهای قرقیزستان جشن می‌گرفتند، افزود: بعد از برداشت محصولات کشاورزی و چاق شدن دام، آن را ذبح می‌کردند و اقوام نزدیک را دعوت و مراسم مناسب‌خوانی یعنی خواندن حکایت اسطوره باستانی قرقیزها را برگزار می‌کردند. به طور کلی فرهنگ مردم قرقیز با منطقه اکو مشترکات زیادی دارد.
استفاده از یلدا نماد فرهنگی برای ترمیم شکاف بین نسلی
احمد پاکتچی، رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری هم در این نشست درباره شب یلدا گفت: مهمترین بخش در رسم یلدا بخشی است که بعد از ورود اسلام به کشورهای منطقه مانند افغانستان و تاجیکستان زنده مانده است.
او با اشاره به این‌که یلدا دو معنای متضاد در خود دارد، افزود: یک معنای یلدا غمبار بودن، به دلیل طولانی‌ترین تاریکی است و دومین معنا شادی و امید به دلیل انتظار نور در اوج تاریکی است که معنای فرهنگی دارد.
پاکتچی با اشاره به شعر سعدی «… صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود» بیان کرد: ما یلدا را زمینه‌ای برای صبح صادق تلقی می‌کنیم و این یکی از مهمترین معناهای فرهنگی یلداست. ما برای یلدا معانی ژرف‌تری می‌شناسیم که مربوط به ماجرای دوباره زنده شدن است و ابوریحان بیرونی از شب یلدا به‌عنوان «عید میلاد اکبر» یاد می‌کند.
رئیس پژوهشکده دانشنامه‌نگاری افزود: یلدا در اصل به معنای زایش و آمدن متولدان جدید و جایگزین شدن نسل جدید با قدیم و ارتباط نسل‌ها با یکدیگر است. یکی از بحران‌های ما گسیختگی نسل است و برای ما بسیار مهم است که ارتباط بین نسل‌ها را برقرار کنیم و به نحوی باشد که محل و ارتقابخشنده آن فرهنگ باشد.
او خاطرنشان کرد: گفته‌اند که اکثر نسل‌ها در دل یک سفره جمع می‌شوند، اما در مراسم یلدا نیاکان ما ارتباط بین نسلی را بهتر برقرار می‌کردند و خواندن شاهنامه و حافظ حکایت از کوشش برای پیوند نسل جدید با قدیم و داد و ستد سینه به سینه با نسل جدید دارد.
پاکتچی در پایان خاطرنشان کرد: درست معنا کردن مراسم یلدا و درک به‌روز نیازهای متناسب با خود کمک می‌کند بتوانیم از یلدا به‌عنون نماد فرهنگی برای ترمیم شکاف بین نسلی استفاده کنیم و نمی‌توان از این پیوند به سادگی چشم‌پوشی کرد.