خارگ نیوز: بر اساس آمارها از ۴۳ مخاطرات طبیعی ۳۴ مورد آن در کشور رخ می‌دهد، ضمن آنکه ایران در حوزه بلایای طبیعی و در زمینه ریسک وقوع در رتبه ۱۱ جهانی و در زمینه وقوع زلزله در صدر این جدول جهانی قرار دارد و بنا به گفته محققان، آسیا و اقیانوسیه همواره دچار مخاطرات ناشی از سیل و زلزله هستند و این در حالی است که فناوری‌های فضایی در پیش بینی وقوع مخاطرات و ارائه هشدارهای به موقع با دقت بالا کاربرهای زیادی دارند و یکی از اصلی‌ترین ابزارها در پایش مخاطرات محسوب می‌شوند.
به گزارش خارگ نیوز، بهمن، کولاک، رعد و برق، زلزله، قحطی، سیل، طوفان ،تگرگ، موج گرما، تندبادهای دریایی، آتشفشان، گِل رود، زمین لغزش، طوفان شن، گردباد، سونامی، خشکسالی، آتش سوزی جنگل نام‌های آشنا برای ما هستند؛ چرا که به گفته دکتر علیرضا شهیدی، رییس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، کشور بر روی کمربند مخاطرات جهان قرار دارد، به گونه‌ای که از ۴۳ مخاطره جهانی ۳۴ مخاطره طبیعی در ایران رخ می‌دهد و این مخاطرات نیز کل کشور را درگیر کرده است.
وی اضافه می‌کند که ۸۳ میلیون نفر از جمعیت کشور در معرض مخاطرات طبیعی قرار دارند و ۷۰۵ درصد از GDP کشور در حوزه مخاطرات هزینه می‌شود.
نتایج یک تحقیق بین‌المللی نشان می‌دهد بلایای طبیعی همچون سیل، طوفان و حریق‌های جنگلی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان از خانه‌های خود فراری داده و وقوع چنین بلایایی به آوارگی بیش از ۲۰ میلیون انسان در سال منجر شده که برابر با آوارگی یک نفر در هر دو ثانیه است.
دکتر مرتضی براری، رییس سازمان فضایی ایران نیز تاکید دارد که ایران در حوزه بلایای طبیعی و در زمینه ریسک وقوع، در رتبه ۱۱ جهانی و در خشکسالی در رتبه ۲۲ جهانی قر ار دارد، ولی در حوزه زلزله صدرنشین این جدول جهانی است.
علاوه بر اینها ۲۳ استان کشور درگیر با پدیده ریزگرد هستند که کشور علاوه بر متاثر شدن از کانون‌های داخلی ریزگرد با منشا منطقه‌ای نیز مواجه است. کانون‌های گرد و غبار استان‌های کشور بر اساس اطلس ملی و استانی گرد و غبار سال ۱۳۹۵ به این شرح است:
| ردیف |
نام استان |
| ۱ |
آذربایجان شرقی |
| ۲ |
آذربایجان غربی |
| ۳ |
اصفهان |
| ۴ |
البرز |
| ۵ |
ایلام |
| ۶ |
بوشهر |
| ۷ |
تهران |
| ۸ |
خراسان جنوبی |
| ۹ |
خراسان رضوی |
| ۱۰ |
خراسان شمالی |
| ۱۱ |
خوزستان |
| ۱۲ |
سمنان |
| ۱۳ |
سیستان و بلو چستان |
| ۱۴ |
فارس |
| ۱۵ |
قزوین |
| ۱۶ |
قم |
| ۱۷ |
کرمان |
| ۱۸ |
مرکزی |
| ۱۹ |
هرمزگان |
| ۲۰ |
یزد |
کانون گرد و غبار منطقه‌ای در نقشه ذیل آمده است:
کانون گرد و غبار جهانی نیز به این صورت است:
امروزه بسیاری از کشورهای جهان برای پایش مخاطرات طبیعی و اعلام هشدارهای به موقع از فناوری‌های پیشرفته‌ای بهره می‌برند که از جمله آنها می‌توان به فناوری فضایی اشاره کرد. در این حوزه با پردازش و بررسی تصاویر ماهواره‌ای به پایش آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع، وقوع سیلاب‌ها، فرونشست زمین، آلودگی هوا، دمای زمین و آب دریاها، میزان رطوبت خاک، خشکسالی، طغیان آفات کشاورزی، آبگیری سدها اقدام می‌شود و در حال حاضر با بسترسازی‌هایی که سازمان فضایی ایجاد کرده، پایش برخی از این مخاطرات با استفاده از فناوری فضایی در کشور امکان پذیر شده، به گونه‌ای که در سال ۹۸ حدود ۲۰ گزارش از مخاطرات طبیعی بر پایه فناوری فضایی تهیه و به سازمان‌های مربوط مانند سازمان مدیریت بحران، سازمان محیط‌زیست، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها ارسال شد که با استفاده از تحلیل تصاویر ماهواره‌ای میزان سیل فروردین ۹۸ تعیین و از هدر رفت ۲۳۰۰ میلیارد تومان بیت‌المال جلوگیری شد.
این در حالی است که به گفته دکتر یاسر ابراهیمیان، رییس کارگروه ژئوماتیک ستاد حمل و نقل پیشرفته معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از همین میزان فناوری فضایی موجود در کشور در خصوص مدیریت بحران استفاده نمی‌شود و ادامه می‌دهد: سال قبل نشستی با حضور نمایندگان برخی از دستگاه‌ها داشتیم، در جریان وجود چنین فناوری‌هایی در کشور نبودند، ضمن آنکه در قانون مدیریت بحران که سال قبل در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید، یک بند در زمینه توسعه فناوری‌های فضا پایه، مکان محور و ژئوماتیک در حوزه مدیریت بحران ندارد.
توسعه فناوری فضایی در مخاطرات
دکتر نعمت حسنی، استادیار دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست در گروه آموزشی سازه و زلزله و رییس دانشکده آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با ایسنا، در پاسخ به این سوال که کدام یک از مخاطرات و بلایای طبیعی بیشتر کشور را دچار خسارت کرده است، گفت: آمارها نشان می‌دهد که منطقه آسیا و اقیانوسیه بیشترین تعداد وقوع مخاطرات طبیعی و بیشترین تلفات را دارد به گونه‌ای که ۸۰ تا ۹۰ درصد وقوع بلایا و ۸۰ تا ۹۰ درصد تلفات ناشی از مخاطرات طبیعی مربوط به آسیا و اقیانوسیه می‌شود که این امر به دلیل جمعیت زیاد مستقر در این نواحی است.
وی با بیان اینکه ایران نیز در این محدوده قرار دارد، یادآور شد: به طور کلی آسیا و اقیانوسیه بیشتر تحت تاثیر دو مخاطره "سیل" و "زلزله" است، ولی ایران به دلیل کم بارش بودن بیشتر تحت تاثیر زلزله قرار دارد تا سیل.
حسنی، متوسط سالانه بارش در کشور را ۲۰۰ تا ۲۲۰ میلیمتر ذکر کرد و ادامه داد: سیل مخاطره اصلی کشورهایی مانند ژاپن، چین و هند است، ضمن آنکه برای کشورهایی مانند ژاپن، فیلیپین، بنگلادش، وقوع طوفان‌های بسیار شدید در رتبه سوم قرار دارد و این در حالی است که در ایران تنها نواحی از سیستان و بلوچستان و سواحل خلیج فارس و دریای عمان متاثر از عوارض ناشی از طوفان هستند.
این متخصص حوزه زلزله و سازه، با تاکید بر اینکه از این رو زلزله اصلی‌ترین بلیه‌ای است که کشور را تهدید می‌کند، خاطر نشان کرد: مهمترین ضعف‌های کشور در مدیریت بحران و مخاطرات طبیعی "فرهنگ عمومی" است. اصولا توسعه در کشورها ارتباط تنگاتنگی با دو مقوله "فرهنگ" و "مدیریت" دارد و در کشور نیز در مقوله مدیریت بلایای طبیعی با ضعف فرهنگ ایمنی و اخلاق حرفه‌ای مواجه هستیم.
وی اضافه کرد: ما به عنوان اصل فرهنگی نتوانستیم فرهنگ ایمنی را در نونهالان نهادینه کنیم و ضعف فرهنگ ایمنی در سطوح بالاتر نفوذ کرده، به این معنا که بی توجهی به فرهنگ ایمنی در مدیریت کشور جا باز کرده است که این امر یکی از نقاط ضعف اساسی کشور در مدیریت بحران به شمار می‌رود.
استادیار دانشگاه شهید بهشتی، "مدیریت در شرایط عادی" را از دیگر ضعف‌های کشور در مقوله مدیریت بحران دانست و در این باره توضیح داد: مدیریت بحران در شرایط عادی کشوری که بلاخیز است، نباید از نوع مدیریت عادی و فارغ البال باشد؛ بلکه مدیریت باید بر اساس مدیریت خطرپذیر و بر اساس اصول و مبانی ریسک صورت گیرد.
وی نبود "مدیریت ریسک و خطر پذیری" که آینده نگری مناسب نسبت به تحولات مختلف در مقوله بلایای طبیعی است را از دیگر نقاط ضعف مدیریت بحران نام برد.
این محقق حوزه زلزله فناوری‌های فضایی را یکی از مهمترین ابزار مدیریت توسعه در دنیا معرفی کرد و یادآور شد: این فناوری هر چند که در مدیریت بحران و شرایط اضطراری تاثیر بسزایی دارد، ولی از این فناوری در قبل، حین و پس از وقوع مخاطرات طبیعی می‌توان بهره برد.
وی تاکید کرد: با توجه به اهمیت فناوری‌های فضایی از سوی سازمان ملل استفاده از ICST یا Information Communication Space Technology را در برنامه‌های خود قرار داده است.
پروژه‌ای که دستخوش تغییرات شد
حسنی با اشاره به کاربردهای فناوری‌های فضایی در مدیریت مخاطرات طبیعی، اظهار کرد: در سال ۱۳۷۷ پروژه‌ای را از سوی ایران به کمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه (اسکاپ) در زمینه ایجاد مرکز منطقه‌ای مدیریت اطلاعات بلایای طبیعی در آسیا و اقیانوسیه ارائه کردیم که مورد پذیرش این کمیسیون قرار گرفت، ولی با تغییراتی که امریکا و طرفدارانش در این پیشنهاد اعمال کردند، این پروژه تبدیل به مرکز ظرفیت سازی از طریق آموزش و برگزاری همایش شد که دفتر آن با عنوان "اپدیم" مرکز در تهران است.
رییس دانشکده آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی خاطر نشان کرد: طرح اصلی این پیشنهاد که در آن زمان ارائه کردیم، مشتمل بر مرکزی برای مدیریت اطلاعات بلایای طبیعی بود که در قالب شبکه اطلاعاتی و ارتباطی به صورت ۲۴ ساعته در ۳۶۵ روز سال بدون تعطیلی مخاطرات طبیعی را رصد می‌کرد.
حسنی، مبنای پایش مخاطرات طبیعی در این مرکز را فناوری‌های فضایی و ماهواره‌ای دانست و گفت: در این مرکز قرار بود با پردازش و تحلیل و تجزیه اطلاعات، هشدارهای لازم به کشورها ارائه شود که متاسفانه با اقداماتی که در این باره انجام شد، این طرح به صورت طرحی کوچک و جزئی درآمده و امروزه این مرکز تحت عنوان "اپدیم" وابسته به سازمان ملل در تهران مشغول به فعالیت است.
وی با تاکید بر اینکه امروز در دنیا فناوری‌های فضایی در مدیریت بلایای طبیعی حرف اول را می‌زند، خاطر نشان کرد: کارکرد اصلی این فناوری استفاده از ماهواره‌ها است که حسب ماموریت آنها، اطلاعات مورد نیاز برای پایش مخاطرات طبیعی از طریق ایستگاه‌های فضایی دریافت می‌شود.
این محقق دانشگاه شهید بهشتی، تصویربرداری را از دیگر کاربردهای این فناوری در مدیریت مخاطرات طبیعی ذکر کرد و گفت: این فناوری کشورها را در زمینه پیش بینی وقوع مخاطرات و ارائه هشدارهای لازم با دقت‌های بالا توانمند می‌کند.