همزمان با کنگره سالانه باستان‌شناسی ایران، کاوش‌ها و مهمترین کشف‌های باستان‌شناسی مرور شد که دستیابی به مهندسی ساخت سد در دوران هخامنشی، از جمله جدیدترین یافته‌های یک سال گذشته بوده است.
حمیدرضا کرمی ـ دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا و کارشناس پایگاه میراث جهانی پاسارگاد ـ در نشست علمی نوزدهمین کنگره باستان‌شناسی، گفت: کاوش باستان‌شناسی بند هخامنشی «دیدگان» (بستان خانی) بخش مشهد مرغاب که نمونه‌ای بی‌همتا از سازه‌های معماری دوران هخامنشی به شمار می‌آید با هدف شناسایی و مطالعه بخش‌های گوناگون این سد ازجمله ساختار‌های معماری سنگی آن انجام شد.
وی افزود: شناخت و مطالعه هسته و پوسته سد «دیدگان» به‌منظور تهیه نقشه و چگونگی طراحی و ساخت سد و ساختار‌های وابسته به آن، که در چند مرحله توسط سودجویان آسیب زیادی دیده بود، و در عین حال سامان‌دهی و مرمت آن از دیگر اهداف اصلی کاوش این بند هخامنشی بود.
کرمی بیان کرد: کاوش باستان‌شناسی سد دیگان داده‌های ارزشمندی در پیوند با مهندسی ساخت سد و مدیریت منابع آب دوران هخامنشی در اختیار ما قرار داد.
وی افزود: هرچند بخش زیادی از این اثر ارزشمند به دلیل سیلاب و دستبرد‌های انسانی ویران شده است، اما توانستیم شناخت و دانشمان را در مورد چگونگی و فن‌آوری ساخت سد‌های آن دوران و ساختار‌های معماری وابسته به آن افزایش دهیم و ترانشه‌ها با وجود آوار بسیار زیادِ حاصل از تخریب در مکان‌هایی ایجاد شد تا بتوان بیشترین داده‌ها و اطلاعات به‌دست آید.
این باستان‌شناس با بیان این‌که بقایای سازه‌های معماری به‌دست‌آمده گویای طراحی دقیق و جانمایی مناسب سد و ساختار‌های وابسته به آن درون دره است، اظهار کرد: سبک معماری و تراش سنگ‌ها بیان‌کننده سنت‌های معماری دوران آغازین هخامنشی و به‌ویژه دوران داریوش است.
کرمی بیان کرد: امیدواریم در فصل‌های آینده بتوانیم کاوش بخش‌های دیگر سد را انجام دهیم تا بتوانیم داده‌های جامع و سودمندی را در ارتباط با شیوه و مهندسی ساخت سد‌های هخامنشی و ساختار‌های وابسته به آن به‌دست آوریم.
کشف چهار آجر منقوش به خط میخی از شهر پارسه تخت جمشید
علیرضا عسکری چاوردی ـ عضو هیأت‌علمی دانشگاه شیراز ـ در تشریح برنامه فصل دهم کاوش‌های باستان‌شناسی مشترک ایرانی ـ ایتالیایی در تُل آجری پارسه، (فارس) از کاخ تا شهر، گفت: یافته‌های حاصل از این فصل چهار عدد تکه آجر لعاب‌دار منقوش به خط میخی بود که این آجر‌ها از کاوش گمانه شماره ۶ در بخش غربی ایوان جنوب شرقی به‌دست آمد.
وی بیان کرد: به نظر می‌رسد در نمای دیواره غربی ایوان جنوب شرقی کتیبه‌ای میخی وجود داشته که با تخریب بنا تکه‌های آن در آوار این بخش از ایوان مدفون شده بود.
آخرین یافته از محوطه نوسنگی در دشت شرقی مازندران
رحمت عباس‌نژاد سرستی ـ دانشیار گروه باستان‌شناسی دانشکده هنر و معماری دانشگاه مازندران ـ درباره اقدامات باستان‌شناسی محوطه «توق تپه نکا»، گفت: ضعف لایه‌های مس و سنگ و مفرغ و آهن و همچنین، اضطراب در لایه‌های دوره‌های اخیر باعث شده که «توق تپه» بر اساس این کاوش، بیشتر به‌عنوان یک محوطه نوسنگی مورد توجه قرار گیرد.
به گفته او، این محل، نخستین محوطه کاوش شدۀ نوسنگی در دشت‌های شرقی مازندران است و کشف، ثبت و ضبط یافته‌های سفالی، مصنوعات سنگی، داده‌های محیطی و گیاهی و نمونه‌های گاه‌نگاری در این کاوش به‌خوبی صورت پذیرفته است.
قاچاقچیان بقایای انسانی ۳۲ گور تاریخی را نابود کردند
حسن فاضلی نشلی، استاد دانشگاه تهران نیز در توضیح روند کاوش در گورستان شهنه بابل، گفت: درمجموع مطالعه و بررسی ۱۶ ترانشه ایجاد شده در گورستان شهنه پشته، بقایای ۶۳ اسکلت انسانی به‌دست‌آمده است که ۳۱ مورد آن در حین حفاری علمی باستان‌شناسی شناسایی و به روش علمی ثبت و ضبط شد.
وی با ابراز تأسف از این‌که بقایای انسانی ۳۲ گور دیگر بر اثر فعالیت‌های قاچاق توسط حفاران غیرمجاز تخریب شده و سپس تیم کاوش با بررسی چاله گورها، بقایایی از اسکلت انسانی و بعضاً اشیایی تدفینی را به‌دست آورده است، افزود: در مجموع این گورها شامل ۱۱ زن، ۱۱ مرد، ۸ کودک و ۶ فرد بالغ است که شناسایی جنسیت آن‌ها با توجه به پارامتر‌های تشخیص جنسیت غیرممکن بوده به‌دست آمده‌اند.
این باستان‌شناس گفت: همچنین ۲۸ مورد از بقایای انسانی به دلیل این‌که در اثر حفاری‌های قاچاق به‌شدت آسیب دیده بوده‌اند، تشخیص سن و جنس در آن‌ها ناممکن بود.
کشف رد پای انسان شکارچی از دوره پارینه سنگی در جزیره هرمز
سپهر زارعی ـ کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان هرمزگان ـ در ادامه این نشست در توضیح فعالیت‌های صورت گرفته برای مستندنگاری محوطه پارینه‌سنگی میانی «چند درخت» جزیره هرمز در استان هرمزگان، گفت: تا پیش از این، همه آثار شناسایی شده در جزیره هرمز مربوط به دوره اسلامی بود. نتایج حاصل از بررسی اولیه محوطه چند درخت به‌منظور ارزیابی ظرفیت این محوطه برای انجام برنامه‌های میدانی آینده، روشن ساخت که پیشینه حضور انسان در این جزیره، نیاز به بازبینی دارد.
وی با بیان این‌که صنایع سنگی مجموعه چند درخت، صنعتی تراشه‌محور است و سنگ مادر و تراشه «لوألوأ» نمونه‌های شاخص این مجموعه هستند که بر اساس آن‌ها می‌توان مجموعه را به دوره پارینه‌سنگی میانی منتسب کرد، افزود: این یافته‌های جدید، حضور گروه‌های شکارگرِ گردآورندۀ دوره «پلیستوسن» در این جزیره را تأیید کرده و بیانگر اهمیت تنگه هرمز در باستان‌شناسی پارینه‌سنگی خلیج‌فارس و سواحل جنوبی ایران هست.
راز کشف‌نشده «زیج منیژه»
فرزاد مافی ـ استادیار گروه باستان‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر ـ با تشریح گزارش مقدماتی فصل اول کاوش در سر پل ذهاب به‌منظور آواربرداری و خواناسازی «زیج منیژه»، گفت: در نتیجه آواربرداری و خواناسازی بخش‌هایی از بنا مشخص شد در اضلاع شمال شرقی و جنوب غربی ۲۷ حجره، در ضلع جنوب شرقی ۲۵ حجره و در ضلع شمال غربی ۲۳ حجره احداث شده که ورودی حجره‌ها توسط رواق‌هایی از تابش مستقیم نور خورشید در امان بوده‌اند.
وی افزود: با توجه به مطالعات پیشین و نظریات مختلف که درباره کاربری بنا مطرح شده، از جمله کاروانسرا یا اقامتگاه یا نوعی پادگان نظامی (قراول‌خانه) و نیز یک بنای آئینی و یا اقامتگاه آئینی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلامی، ابراز نظر قطعی و متقن نیازمند ادامه کاوش‌ها در فصول بعدی است.
یافته‌هایی جدید از آتشکده نویافته ساساني
محسن کریمی ـ دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه محقق اردبیلی و کارشناس اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرکزی ـ درباره آتشکده نویافته ساسانی در منطقه فراهان، گفت: بررسی‌های میدانی صورت گرفته در بافت «فردقان» نشان می‌دهد که از لحاظ پیشینه استقراری، محدوده قلعه تاریخی آن دارای قدیمی‌ترین استقرار در روستا است، به این صورت که هسته اولیه فردقان درون قلعه شکل گرفته و بنا‌های درون حصار قلعه، قدیمی‌ترین بنا‌های موجود در روستا هستند.
این باستان‌شناس افزود: به لحاظ جغرافیای تاریخی، فراهان در اواخر دوره ساسانی و شروع دوره اسلامی جزء همدان محسوب می‌شد که به‌طور قطع زمینه‌های مختلف باعث شکل‌گیری آتشکده در این منطقه شده و درعین حال موقعیت جغرافیایی و طبیعی مناسب روستای فردقان، از جمله دلایل مهم برپایی آتشکده در این روستا بوده و آن را به‌عنوان یکی از مراکز مذهبی در دوره ساسانی بدل کرده است.
کاوش در عصر مس‌وسنگ جدید
مهناز شریفی ـ استادیار پژوهشکده باستان‌شناسی ـ نیز با اشاره به کاوش دومین فصل کاوش‌های باستان‌شناسی گردآشوان در عصر مس‌وسنگ جدید، گفت: در مجموع تپه گردآشوان (پیرانشهر ـ آذربایجان غربی) یک مکان معرف دوره مس و سنگ میانی و جدید است که انجام کاوش‌های باستان‌شناختی در آن اطلاعات درخور توجهی درباره فرهنگ‌های منطقه زاب در اختیار می‌گذارد.
او با بیان این‌که این محوطه دارای چهار فاز معماری خشتی است که در نوع خود جالب توجه است، افزود: به‌طور کلی از منظر چشم‌انداز و ساختار طبیعی، حوزه زاب به صورت یکی از مجموعه کریدور‌های طبیعی و موازی است که ارتباط ساکنان بخش‌هایی از شمال غرب با مناطق مرتفع دیگر را امکان‌پذیر می‌سازد.
این باستان‌شناس همچنین گفت: درمجموع، گردآشوان تپه وسیع و مرتفعی در حوضه رودخانه زاب است و نهشت ضخیمی از دوره مس و سنگ را دارا است که با توجه به این امر، این محوطه از نقاط کلیدی حوزه شمال غرب شناخته می‌شود، بنابراین پرداختن به آن اهمیت دارد.
نتایج باستان‌شناسی در سد هرات
مرتضی خانی‌پور ـ دکتری باستان‌شناسی و پژوهشگر آزاد ـ با اشاره به بررسی و شناسایی باستان‌شناسی صورت گرفته در سد هرات گفت: طی بررسی و شناسایی که به‌منظور مطالعات تاریخی فرهنگی سد هرات در دهستان توجردی و بخشی از دهستان فتح‌آباد صورت گرفت در مجموع ۱۰۹ اثر از دوره نوسنگی تا متأخر اسلامی شناسایی شد.
به گفته این باستان‌شناس، قدیمی‌ترین اثر شناخته‌شده در حریم سد مربوط به فرهنگ باکون با سفال‌های نخودی منقوش بوده که محوطه مائور شاخص‌ترین آن‌هاست.
آخرین اقدام برای خواناسازی چغازنبیل
مهدی عالیپور ـ از پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه ـ با تشریح روند کاوش باستان‌شناسی به‌منظور خواناسازی مجموعۀ کاخ‌های شمارۀ ۲، ۳ و حصار بیرونی چغازنبیل، گفت: در چند سال اخیر و با تشکیل کارگروه باستان‌شناسی در پایگاه میراث جهانی چغازنبیل چند اقدام به‌عنوان فعالیت گام‌به‌گام در حوزه باستان‌شناسی این مجموعه مدنظر قرار گرفت که به‌صورت خلاصه شامل تهیۀ نقشه‌های دقیق و روزآمد از تمام شهر، مشخص کردن بخش‌های مضطرب و نیازمند کاوش و مرمت اضطراری، پاسخ‌گویی به سؤالات باستان‌شناسی و انجام فعالیت‌های پژوهشی می‌شود.
وی افزود: در راستای این اهداف، نقشۀ محوطه برداشت و دو کاخ شمارۀ ۲ و ۳ به‌عنوان بنا‌های رها شده و در حال تخریب مشخص و از این‌رو پیگردی و مرمت کاخ شماره ۲ انجام و روی حصار سوم نیز قسمت‌هایی که نیاز به اقدام فوری حفاظتی داشته مشخص شد.
باستان‌شناسی نیمه‌کاره نفت‌خانۀ سومار قصر شیرین
محسن زینی‌وند ـ دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه تهران ـ درباره پروژه بررسی و شناسایی باستان‌شناسی محدودۀ نفت‌خانه سومار قصر شیرین، گفت: محدوده نفت‌خانه علاوه‌بر این‌که منطقه‌ای بینابینی سرزمین‌های پست و ارتفاعات تلقی می‌شود، دارای مراتع غنی به همراه رودخانه دائمی است که برای مکان‌گزینی گروه‌های انسانی به‌ویژه عشایر بسیار ارزشمند به‌حساب می‌آید.
وی افزود: این ویژگی‌ها نشان می‌دهد که ممکن است با زیستگاه‌های باستانی جالب توجهی روبه‌رو باشیم، هرچند گروه باستان‌شناسی نتوانست به‌خوبی منطقه را پوشش دهد و بیشتر تمرکز ما بر روی مشاهدات میدانی به‌وسیله خودرو و تصاویر ماهواره‌ای استوار بود.
نوزدهمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی با مرور و بررسی آخرین یافته‌ها و نتایج کاوش‌ها از سال ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ درحال برگزاری است.
منبع: ایسنا