اخبار جعلی اطلاعات نادرست یا گمراه کننده ای است که به عنوان خبر منتشر می‌شود و می‌تواند روی افکار عمومی تاثیر بگذارد؛ این نوع اطلاعات بیشتر در زمان بحران تولید و منتشر می‌شوند.
حتما برای شما هم پیش آمده که خبر‌هایی به گوشتان خورده که در نگاه اول واقعی به‌نظر می‌رسند، اما کمی بعد مشخص می‌شود ساختگی و دروغ بوده‌اند. بخشی از اخباری که روزانه در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند، خبر‌های جعلی هستند و گسترش این دست از اخبار در رسانه‌های اجتماعی به یک نگرانی جدی در سطح جهان تبدیل شده‌اند.
اخبار جعلی چیست و هدف از انتشار اینگونه خبر‌ها چیست؟
سرچینگ ژورنال درباره تعریف این مفهوم نوشته: اخبار جعلی اطلاعات نادرست یا گمراه کننده‌ای است که به عنوان خبر ارائه می‌شود. این نوع اخبار اغلب با هدف آسیب رساندن به اعتبار یک شخص یا نهاد یا کسب درآمد منتشر می‌شود. اگرچه اخبار نادرست همیشه در طول تاریخ منتشر شده، اما اصطلاح "اخبار جعلی" برای اولین بار در دهه ۱۸۹۰ استفاده شد.
«اخبار جعلی» واژه‌ای است که در سال‌های اخیر، به ویژه در ارتباط با انتخابات و شرایط کرونا زیاد آن را شنیده ایم. با این حال، پدیده جدیدی نیست. اطلاعات نادرست، تبلیغات، فریب و... همگی مفاهیم شناخته شده‌ای برای مردم هستند.
اخبار جعلی در برخی موارد می‌توانند برای دستکاری همه چیز از بازار‌های سهام گرفته تا نظرات سیاسی و تصمیم گیری‌های مهم طراحی شوند. این نوع اخبار به ابزاری قدرتمند در مبارزات جهانی تبدیل شده که در انتخابات، اقتصاد و درگیری‌های ژئوپلیتیکی استفاده می‌شود.
این نوع از اخبار و اطلاعات نادرست با هدف ضربه زدن به افراد، دولت ها، کشور‌ها و نهاد‌ها منتشر می‌شوند. مثلا در شرایط امروزی کشور ما شبکه‌های معاند فارسی زبان اخبار جعلی را با هدف تحریک مردم برای اغتشاش در کشور منتشر می‌کنند.
انواع اخبار جعلی
سایت کاسپراسکای، انواع مختلفی از اخبار جعلی را تعریف کرده که در زمان‌ها و شرایط متفاوت تولید و توسط ریانه‌های جعلی منتشر می‌شوند.
کلیک طعمه
اخبار عجیب و غریب و تصاویر تحریف شده باعث کلیک بیشتر و اشتراک گذاری این نوع محتوا می‌شود. Clickbait به خبر‌هایی اشاره دارد که عمداً برای جذب بازدیدکنندگان بیشتر سایت‌ها و افزایش درآمد تبلیغاتی برای صاحبان آن‌ها طراحی شده‌اند.
پروپاگاندا
این کلمه به اخبار و محتوای نادرست یا تحریف شده‌ای اشاره دارد که برای گمراه کردن مخاطبان و ترویج یک برنامه یا تفکر سیاسی یا دیدگاه مغرضانه نوشته شده است.
روزنامه نگاری بی کیفیت
گاهی اوقات، روزنامه نگاران وقت کافی ندارند تا تمام حقایق را قبل از انتشار بررسی کنند، که همین موضوع منجر به تبدیل اشتباهات واقعی به اخبار جعلی می‌شود.
سرفصل‌های گمراه کننده
گاهی ممکن است خبر یا محتوا به طور کلی درست باشد، اما از یک عنوان هیجان انگیز یا گمراه کننده برای ترغیب خوانندگان برای کلیک کردن روی آن استفاده شود. این موضوع می‌تواند منجر به ایجاد اخبار جعلی شود.
محتوای طنز
برخی از اخبار جعلی به منظور سرگرمی منتشر می‌شوند. به عنوان مثال، در داستان‌های طنز از کنایه یا اغراق برای شوخی با سوژه استفاده می‌شود. این خبر‌ها سعی در گمراه کردن مخاطبان ندارند، زیرا قرار نیست جدی گرفته شوند. پس مطالب طنز، اخبار جعلی نیستند.
اخبار جعلی چگونه کار می‌کند؟
اخبار جعلی اغلب از طریق وب سایت‌های خبری جعلی که در تلاش برای کسب اعتبار، اغلب از منابع خبری معتبر تقلید می‌کنند، منتشر می‌شود. طبق تحقیقات، رسانه‌های اجتماعی اطلاعات و ادعا‌های نادرست را سریع‌تر از اخبار واقعی منتشر می‌کنند. اخبار جعلی به سرعت پخش می‌شوند، زیرا معمولاً برای جلب توجه و جذب احساسات طراحی شده اند، به همین دلیل است که اغلب محتوا‌های عجیب و غریبی را ارائه می‌دهند که خشم یا ترس خواننده را برمی انگیزند.
سایت کاسپراسکای با اشاره به اینکه ربات‌های رسانه‌های اجتماعی می‌توانند اخبار جعلی را منتشر کنند، نوشته: این پلتفرم‌ها بدون توجه به اعتبار منابع، مقالاتی را تولید و منتشر می‌کنند. ربات‌ها می‌توانند حساب‌های جعلی را به صورت آنلاین ایجاد کنند، سریعا فالوئر بگیرند و شروع به انتشار اخبار جعلی کنند. اینگونه حساب‌ها با هدف انتشار این محتوا‌ها ایجاد می‌شوند.
از دیگر انواع اخبار جعلی می‌توان اخبار به استفاده از Deepfakes اشاره کرد. این‌ها ویدئو‌های جعلی هستند که با استفاده از نرم افزار دیجیتال، یادگیری ماشینی و تعویض چهره ایجاد می‌شوند. در این نوع ویدئو‌ها تصاویر ترکیب می‌شوند تا فیلم جدیدی ایجاد کنند که رویداد‌ها یا اقداماتی را نشان می‌دهد که هرگز واقعاً رخ نداده اند. نتایج می‌تواند بسیار قانع کننده باشد و تشخیص واقعیت و دروغ برای مخاطب دشوار است.
نحوه تشخیص اخبار جعلی
در شرایطی که روزانه هزاران خبر در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها منتشر می‌شوند، نکته مهم این است که بتوان اخبار جعلی را از اخبار و اطلاعات درست تشخیص داد.
شاید از خود بپرسید که چگونه می‌توان اخبار جعلی را در فیس بوک و سایر سایت‌های رسانه‌های اجتماعی شناسایی کرد؟ چگونه از انتشار و اشتراک اخبار جعلی جلوگیری کنیم؟
بررسی اعتبار منبع خبر
آدرس صفحه مورد نظر را بررسی کنید. گاهی اوقات، سایت‌های خبری جعلی ممکن است در URL اشتباهات املایی داشته باشند یا از پسوند‌های دامنه کمتری مانند "infonet. " یا ".offer" استفاده کنند. نکته دیگر در بررسی منبع خبر، توجه به خبرگزاری یا رسانه منتشر کننده خبر است.
اینکه سایت یا منبع منتشر کننده خبر بین مردم محبوب است، به معنای دقیق بودن محتوای آن نیست. دیدگاه سایت یا منبع منتشر کننده خبر را بررسی کنید، برای اینکار می‌توانید بخش "درباره ما" را بخوانید.
درباره نویسنده مطلب تحقیق کنید
برخی از اخبار یا گزارش ها، نام نویسنده را نیز دارند. در مورد آن‌ها تحقیق کنید تا ببینید آیا معتبر هستند یا خیر. به عنوان مثال، آیا نویسنده واقعی است، آیا شهرت خوبی دارد، آیا در مورد حوزه تخصصی خاص خودش می‌نویسندیا خیر. البته انگیزه نویسنده و پیشینه او را نیز در نظر بگیرید.
بررسی منابع دیگر
خبرگزاری‌های جهانی حرفه‌ای دستورالعمل‌های سرمقاله و منابع گسترده‌ای برای بررسی واقعیت دارند، بنابراین اگر آن‌ها نیز این خبر خاص را منتشر کردند، این نشانه خوبی است. اگر به اخباری که خواندید شک دارد، تحقیق کنید آیا این خبر در سایر خبرگزاری‌ها یا رسانه‌های معتبر منتشر شده یا خیر؟ آیا منابع معتبر در خبر ذکر شده است؟
ذهنیت انتقادی خودتان را حفظ کنید
بسیاری از اخبار جعلی برای برانگیختن احساساتی مانند ترس یا عصبانیت نوشته می‌شوند. از خود بپرسید: چرا این داستان نوشته شده؟ آیا هدف یا تفکر خاصی را ترویج یا دنبال می‌کند؟ آیا سعی دارد من را وادار کند تا به سایت دیگری مراجعه کنم؟
بررسی حقایق و تاریخ انتشار
اخبار معتبر، حاوی حقایق زیادی مانند داده ها، آمار، نقل قول از کارشناسان و ... است. گزارش‌هایی با اطلاعات نادرست اغلب حاوی تاریخ‌های نادرست یا جدول زمانی تغییر یافته هستند، بنابراین بهتر است بررسی کنید که مقاله چه زمانی منتشر شده است.
خواندن نظرات
حتی اگر مقاله یا ویدئو قانونی و درست باشد، نظرات که برای آن ثبت شده، ممکن است معتبر نباشند. اغلب پیوند‌ها یا نظراتی که در پاسخ به محتوا ارسال می‌شوند، می‌توانند توسط ربات‌ها یا افرادی که برای قرار دادن اطلاعات گمراه‌کننده یا گیج‌کننده استخدام شده‌اند، به‌طور خودکار تولید شوند.
بررسی اعتبار تصاویر
بسیاری از اخبار جعلی از تصاویری استفاده می‌کنند که فتوشاپ شده یا از یک سایت غیر مرتبط گرفته شده اند. نشانه‌های احتمالی عبارتند از تاب داشتن تصویر (جایی که خطوط مستقیم در پس‌زمینه موج‌دار به نظر می‌رسند)، وجود سایه‌های عجیب، لبه‌های ناهموار یا رنگ‌های اغراق آمیز. برای اطمینان از واقعی بودن عکس، می‌توانید از ابزاری مانند جستجوی عکس معکوس گوگل استفاده کنید، این ابزار به شما نشان می‌دهد که آیا از همان تصویر در زمینه‌های دیگر استفاده شده یا خیر.
خطرات اخبار جعلی چیست؟
مردم غالباً براساس آنچه در اخبار می‌خوانند، تصمیمات مهمی می‌گیرند. برای مثال، نحوه رای دادن در انتخابات یا درمان پزشکی در هنگام بیماری. به همین دلیل است که خواندن اخبار قابل اعتماد و دقیق بسیار مهم است.
سایت کاسپر اسکای درباره خطراتی که ممکن است اخبار جعلی برای مخاطبان داشته باشد، نوشته: وقتی مردم نمی‌توانند بین اخبار واقعی و جعلی تمایز قائل شوند، باعث سردرگمی و سوء تفاهم در مورد مسائل مهم اجتماعی و سیاسی می‌شود. وقتی مردم نتوانند به چیزی که می‌بینند یا می‌خوانند اعتماد کنند، اعتماد کلی به منابع خبری قانونی تضعیف می‌شود.
اخبار جعلی و گمراه‌کننده مربوط به درمان‌های پزشکی یا بیماری‌های مهم، مانند سرطان یا کرونا می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری نادرست افراد در مورد سلامتی خودشان شود.
بسیاری از اخبار جعلی برای تحریک و تشدید درگیری‌های اجتماعی تولید و منتشر شده اند. وقتی طرف‌های مختلف یک بحث دلایل خاص خود را داشته باشند، منجر به دو قطبی شدن بیشتر جاکعه می‌شود و می‌تواند بر نتایج انتخابات یا کنش‌های اجتماعی تأثیر بگذارد.
رسانه‌های اجتماعی خصوصا در عصر حاضر که دسترسی همه مردم به اینترنت بسیار آسان‌تر از قبل شده، فضایی برای انتشار اطلاعات نادرست و اخبار جعلی هستند. سعی کنید در شرایط بحرانی اخبار را فقط از منابع قانونی و معتبر دنبال کنید و اگر در صحت خبری شک دارید، حتما از راه‌های گفته شده استفاده کنید تا در دام اخبار جعلی و سودجویان نیوفتید.