در حالی یک سال از فرمان طالبان مبنی ممنوعیت بر کاشت خشخاش و خرید و فروش، واردات و صادرات موادی همچون هروئین و شیشه در افغانستان می‌گذرد که طبق آمارهای اعلام شده، کشت مواد مخدر در افغانستان نسبت به سال گذشته ۳۲ درصد افزایش یافته و گردش مالی و درآمد دهقان‌های افغانستانی که طی سال‌های قبل حدود ۴۳۰ میلیون دلار بوده با صدور این فرمان برای کشاورزان با افزایش سه برابری، به حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسیده است.
کشور افغانستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده و قطب جهانی در تولید و عرضه شیشه شناخته می‌شود؛ به گفته مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر، در سال ۲۰۰۱ که نیروهای آمریکا وارد افغانستان شده و طالبان را به تثبیت رساندند میزان تولید مواد مخدر در کشور افغانستان به حدود ۲۰۰ تن رسید و در حدود سال ۲۰۱۴ و بعد از خروج نیروهای طالبان از کشور افغانستان میزان تولید مواد مخدر در این کشور به ۶۴۰۰ تن افزایش یافت و حدود ۳۲ برابر بر تولید مخدر در این کشور افزوده شد.
در سال ۱۳۹۶ نیز براساس برآوردهای اولیه اعلام کردند تولید سال (۱۳۹۶) تریاک در افغانستان حدود ۹۰۰۰ تن بوده که نسبت به سال‌های گذشته رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد.
از سویی کشت و تولید مواد مخدر از جمله شیشه در افغانستان به قدری بالا بوده که سال ۱۳۹۸ سردار اسکندر مومنی- دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نسبت به این موضوع ابراز نگرانی کرد و گفت: طی دو دهه گذشته سطح زیر کشت، تولید و بهره‌وری مواد مخدر در افغانستان افزایش قابل توجهی یافته است و از طرفی در دو سال اخیر شاهد افزایش لابراتوارها در آن کشور برای تولید مواد صنعتی به ویژه شیشه هستیم.
اما فروردین ماه سال گذشته بود که گویی حکومت افغانستان درخصوص تولید مواد مخدر تصمیم به تغییر رویکرد خود گرفت و علی‌رغم تولید بالای مواد مخدر در این کشور طی سالیان گذشته رهبر طالبان با صدور یک فرمان تازه، کاشت خشخاش را در سراسر این کشور ممنوع اعلام کرد و هشدار داد که تخلف از این فرمان، پیگرد و مجازات خواهد داشت. بر اساس فرمان ملا هبت‌الله آخوندزاده، به تمام مردم خبر داده شد که از تاریخ صدور این فرمان کاشت خشخاش در تمام کشور ممنوع است و هیچ‌کس نمی‌تواند از آن تخلف کند. همچنین در این فرمان آمده بود که در سراسر کشور استفاده و انتقال، خرید و فروش، واردات و صادرات و کارخانه‌های تولید هرگونه مواد نشئه‌آور مثل شراب، هروئین، شیشه، چرس و…، به طور جدی ممنوع است.
در واکنش به این فرمان دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر از کاهش کشت استقبال کرد و گفت: این ممنوعیت باید شامل همه انواع تولید مواد مخدر به‌ویژه مواد مخدر صنعتی در افغانستان شود. دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با تاکید بر اینکه باید راهبردهای جدیدی برای این تحول منطقه‌ای جدید اتخاذ کنیم، گفت: در آبان ۱۴۰۰ یک کارگاه تخصصی برای تحولات افغانستان و تاثیر آن بر موضوع مواد مخدر تشکیل دادیم؛ دو جلسه ستاد را به این موضوع اختصاص دادیم و مجموعه اقداماتی که ایران باید صورت دهد و راهبردهایی که اتخاذ و سناریوهای موجود، تدوین و برای رییس جمهوری ارسال شد و با دستور ایشان به همه دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شد.
با این وجود کمتر از یکسال بعد از صدور این فرمان گویی طالبان به وعده خود عمل نکرد و اظهاراتی درخصوص افزایش ۱۶ درصدی سطح زیر کشت «تریاک» در افغانستان با روی کار آمدن طالبان و رشد فزاینده تولید مخدرهای صنعتی و شیشه در افغانستان بر سر زبان‌ها آمد و دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر در دی‌ماه سال ۱۴۰۱ در این باره گفت: علی رغم اینکه طالبان اعلام کرده که کشت را کاهش می‌دهد و ممنوع کرده اما براساس اعلام رسمی سازمان ملل، سطح زیرکشت مواد مخدر در افغانستان حدود ۱۶ درصد افزایش داشته و این نشان می‌دهد که باید تلاشهایمان را گسترده تر کنیم. نکته دیگر افزایش فزاینده تولید مواد مخدر صنعتی و شیشه در افغانستان است که در یک دهه گذشته افزایش قابل توجهی داشته و تولید آن به بیش از ۵ برابر رسیده و نه تنها ایران بلکه همه دنیا را در معرض خطر جدی قرار داده است.
طبق اظهارات مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر مطابق آمارها در سال ۲۰۲۲، ۲۲۳ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی افغانستان زیر کشت خشخاش بوده است و ۷۶ درصد این کشت نیز در استان‌هایی است که نزدیک مرزهای کشور ما قرار دارند.
بر اساس گزارش سازمان ملل، کشاورزان افغانستان کشت خشخاش و تولید مواد مخدر را به عنوان پایه اقتصادی خود می‌دانند و با توجه به مشکلات اقتصادی مردم این کشور و ناتوانی جامعه جهانی در برطرف کردن این مشکلات، کشت و تولید مواد مخدر در افغانستان بدون وقفه ادامه دارد.
در این راستا سردار مسعود زاهدیان- معاون مقابله با عرضه و امور بین‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر که طی سنوات گذشته نیز به عنوان رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر در این حوزه فعالیت داشته با خبرگزاری ایسنا به گفت‌وگو نشست و درباره چرایی عمل نکردن طالبان به وعده خود، تولید مواد مخدر سنتی و صنعتی، افزایش تولید شیشه در افغانستان طی چهار سال اخیر و احتمال مخاطرات امنیتی و درگیری میان گروه‌های مافیایی اروپایی و افغانستانی برای فروش شیشه، تغییرات نرخ قیمت مواد مخدر، اقدام ایران برای تربیت سگ‌های موادیاب و مخدر، تولید دستگاه‌های ایکس‌ری و آشکارساز مواد مخدر و بادی اسکنرها و مبارزه با پولشویی توضیح داده است که مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:
زاهدیان، مواد مخدر را یکی از اصلی‌ترین موضوعاتی می‌داند که باید در کشور به آن توجه کرد، زیرا از نظر جغرافیایی همسایگی ایران با کشور افغانستان این تهدید را به عنوان یک تهدید دائمی برای ما ایجاد می‌کند و بر این اساس باید توجه ما مطابق سناریوی تولید مواد مخدر و همچنین انتقال آن از طریق ایران به کشورهای مقصد که غالبا کشورهای اروپایی هستند، باشد.
افزایش ۳۲ درصدی کشت مواد مخدر نسبت به سال قبل توسط طالبان
چرا طالبان به وعده خود عمل نکرد؟
وی ادامه می‌دهد: علی رغم اینکه دستورالعملی که طالبان در ابتدای سال صادر و ممنوعیت کشت را اعلام کردند و این امر به عنوان یک فرمان حکومتی مطرح بود اما شاهد افزایش حدود ۳۲ درصدی کشت نسبت به سال قبل هستیم.
معاون مقابله با عرضه و امور بین‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر در پاسخ به این سوال که چرا طالبان علی‌رغم فرمان خود تولید مواد مخدر در افغانستان را افزایش داده است؟ اینطور توضیح می‌دهد که موضع طالبان بیشتر سیاسی بوده است؛ حکومت طالبان در افغانستان به رسمیت شناخته نشده و یکی از مطالبات جامعه بین‌المللی این است که تولید مواد مخدر در افغانستان کاهش پیدا کند؛ به نظر فتوای صادر شده از سوی طالبان بیشتر به دلیل جلب رضایت جامعه بین‌المللی و حمایت گرفتن برای به رسمیت شناخته شدن خودشان بوده است.
از سوی دیگر او درباره چرایی عمل نکردن طالبان به وعده خود را به این دلیل می‌داند که شاید طالبان بعد از دوره‌ای که کشت انجام شده بود این فرمان را اعلام کردند زیرا اقتصاد افغانستان به مواد مخدر پیوند خورده و کشاورز و زارعین افغان محل درآمدی جز این موضوع ندارند.
زاهدیان با بیان اینکه گرچه در بخش‌هایی از استان‌های افغانستان، طالبان حکم‌فرمایی می‌کند اما حاکمیت منسجمی در افغانستان وجود ندارد و تبعیت‌پذیری از فرامین هسته مرکزی در این کشور کامل نیست، چه بسا در موضوع مواد مخدر تعدادی از افرادی که از دولت‌های محلی آنجا هستند خودشان مواد مخدر را تولید و قاچاق می‌کنند، می‌افزاید: امروز افغانستان نه تولید مشخصی دارد و نه استخراج خوبی از منابع زیرزمینی انجام می‌دهد و همه این موارد موجب شده به اقتصاد مواد مخدر توجه داشته باشند.
تولید مواد مخدر و افزایش درآمد کشاورزان افغانستانی به یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار
وی با بیان اینکه گردش مالی مواد مخدر در بین کشاورزان افغانستان، بخشی از هزینه‌های مردم را تامین می‌کند، یادآور می‌شود: فرمان صادر شده از سوی طالبان مبنی بر محدودیت کشت مواد مخدر یک اتفاق را در افغانستان رقم زد و آن این بود که گردش مالی و درآمد دهقان‌های افغان که طی سال‌های قبل حدود ۴۳۰ میلیون دلار بود با صدور این فرمان برای کشاورزان سه برابر شد و به حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار رسید؛ این موضوع خود باعث خواهد شد طی سال آتی و سال‌های پیش رو شاهد این باشیم که گرایش بیشتری به سمت کشت گیاهان مخدر در افغانستان شکل گیرد، زیرا به دلیل اینکه درآمدها افزایش می‌یابد؛ توجه کشاورزانی که محصولات دیگری کشت می‌کنند به این سمت تغییر خواهد کرد که درآمد کشت گیاهان مخدر بیشتر است.
معاون مقابله با عرضه و امور بین‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه باتوجه به اینکه طالبان خلاف فتوای صادر شده خود عمل کرد آیا این موضوع موجب عدم اعتماد جامعه بین‌المللی به آنها نخواهد شد؟ تصریح می‌کند: یکی از موضوعات همین است، اما طالبان هم آن حاکمیت جامع و کامل را در نقاط مختلف کشورش ندارد که بخواهد نظارت لازم برای پیشگیری از کشت گیاهان مواد مخدر را داشته باشد؛ بالطبع باتوجه به شرایط مختلفی که دست در دست هم داده امروز شاهد وضعیتی هستیم که سطح زیرکشت افزایش یافته است. به گونه‌ای که براساس گزارش سازمان ملل حدود ۲۳۳ هزار هکتار در سال گذشته بوده است که موجب تولید ۶۲۰۰ تن تریاک شده است، البته این گزارش هم گزارش کاملی نیست، زیرا در بخش‌هایی از نقاط ناامن نتوانسته‌اند آمارگیری دقیقی انجام دهند و مطمئنا تولید مواد مخدر توسط افغانستان بیش از این رقم است.
کشف ۳۰ تن شیشه در ایران طی سال ۲۰۲۰ که منشاء آنها افغانستان بوده است
به گزارش ایسنا، وجود آشپزخانه‌های تولید شیشه در افغانستان و همچنین افزایش بی‌رویه تولید مواد صنعتی به ویژه "شیشه" در دهه اخیر با حمایت مستقیم آمریکا در افغانستان از جمله مسائلی بوده که بارها مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر در این باره ابراز نگرانی کرده‌اند. سردار زاهدیان نیز معضل جدیدی که در افغانستان شاهد آن هستیم را شکل‌گیری کارگاه‌های تولید مت‌آمفتامین (شیشه) می‌داند و می‌گوید: در سال ۲۰۲۰ کشفیات شیشه در ایران ۳۰ تن بوده است که منشاء همه آنها کشور افغانستان بوده است.
کشف و کاشت گیاه افدرا در افغانستان جهت تولید شیشه
هشدار یوروپل در خصوص درگیری گروه‌های مافیایی اروپایی و افغانستانی برای فروش گیاه «افدرا» جهت تولید شیشه
وی درباره تولید شیشه در کشورهای دیگر توضیح می‌دهد که در آسیای جنوب شرقی و اروپا نیز شیشه تولید می‌شود اما تولید شیشه طی سه الی چهار سال اخیر در افغانستان شدت گرفته و علت آن نیز بی‌قانونی حاکم بر این کشور و همچنین دسترسی به گیاهی به نام «افدرا» است که در استان‌های مختلف افغانستان به صورت خودرو استحصال می‌شده و اخیرا کشت می‌شوند.
به گفته معاون مقابله با عرضه و امور بین‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر، گیاه افدرا از قبل در این کشور وجود داشته اما تقویت و کشف شده است به این معنی که جدیدا به این موضوع رسیدند که از این گیاه می‌تواند متامفتامین به دست آورده و از آن شیشه تولید کنند.
بنابر اظهارات زاهدیان کارگاه‌های شکل گرفته در این منطقه نیز به افزایش تولید شیشه کمک کرده و درآمد سرشاری از این محل ایجاد شده است؛ به طوریکه در آخرین گزارش منعکس شده، یوروپل احساس خطر و اعلام کرده کشت گیاه افدرا و تولید مت‌آمفتامین‌ها در افغانستان به عنوان یک تهدید محسوب می‌شود و باتوجه به قیمت پایین آن، ممکن است درگیری‌هایی برای فروش این محصول بین گروه‌های مافیایی در اروپا و افغانستان شکل گیرد؛ حتی بروز مخاطرات امنیتی هم پیش‌بینی شده است.
وی درباره این گیاه بیشتر می‌گوید: افدرا ماده‌ای گیاهی است که در افغانستان به وسیله اسیدها و مواد پیش‌ساز به متامفتامین تبدیل می‌شود. البته پیش‌سازهای مورد استفاده غالبا در کشورهای صنعتی تولید و به صورت قاچاق و غیرمجاز به افغانستان حمل شده و آنجا مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای تولید شیشه از مواد شیمیایی به جز مواد گیاهی هم استفاده می‌شود. به عبارتی دیگر افدرین موردنیاز یا به صورت پیش‌ساز از کارخانجات تولید مواد شیمیایی خریداری و مورد استفاده قرار می‌گیرد یا از داروهایی که افدرین و سودو افدرین دارند به عنوان پایه استفاده و افدرین آن جدا و به شیشه تبدیل می‌شود.
از گران شدن مواد مخدر سنتی تا افزایش تولید مواد صنعتی در افغانستان
معاون مقابله با عرضه و امور بین‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر در این میان از گران شدن مواد مخدر سنتی و افزایش تولید مواد صنعتی در افغانستان و کاهش قیمت این مواد خبر می‌دهد و می‌گوید که این موضوعات تهدید جدیدی برای ما ایجاد کرده و آن این است که مصرف‌کنندگان مواد سنتی به سمت مصرف مواد صنعتی هدایت می‌شوند و مافیای مواد مخدر نمی‌خواهد بازار فروش خود را از دست بدهد.
زاهدیان با اشاره به علت افزایش قیمت مواد مخدر سنتی می‌گوید: زمانی که درآمد کشاورز افغانستانی سه برابر شده است یعنی قیمت تریاک در افغانستان سه برابر شده است. کاری که طالبان کردند موجب ایجاد ترس در خریداران و فروشندگان مواد شد که ممکن است تولید کاهش یابد و بالطبع قاچاقچیان بخشی از این مواد را انبار کردند. قیمت مواد افزایش پیدا کرده و حجم محمولات برای انتقال نیز کوچک و همچنین ریسک‌پذیری قاچاقچیان نیز زیاد شده است.
وی با اشاره به روند افزایشی قیمت مواد صنعتی یادآور می‌شود که به دلیل اینکه تولید مواد صنعتی زیاد شده افزایش قیمت آن ملموس نیست اما قیمت مواد سنتی با افزایش سه برابری همراه بوده که این افزایش هم ملموس بوده است. افزایش قیمت مواد سنتی موجب افازایش ناخالصی مواد عرضه شده از سوی خرده‌فورشان و بروز تهدیدات جسمی ناشی از ناخالصی‌ها بین مصرف‌کنندگان می‌شود و می‌تواند مرگ و میر معتادان را افزایش دهد.
تغییر جاسازها و نوع انتقال موادمخدر
تاثیرات منفی کاهش و افزایش تولید مواد مخدر
معاون مقابله با عرضه و امور بین‌الملل ستاد مبارزه با مواد مخدر خاطرنشان می‌کند: در این میان تعداد گروه‌هایی که ضربه خوردند بیشتر و میزان کشفیات کمتر شده و همچنین نوع جاسازی‌ها و شکل انتقال مواد مخدر نیز متفاوت شده است.
زاهدیان می‌گوید: ما تلاش می‌کنیم ورود مواد مخدر به کشور را مهار کنیم؛ بحث مواد مخدر یک عامل خارجی دارد. ممکن است تصمیماتی در افغانستان اتخاذ شود که موجب افزایش یا کاهش تولید مواد مخدر شود که در هر دو صورت بر ایران تاثیر مستقیمی دارد؛ تولید و قاچاق مواد مخدر چه کاهش و چه افزایش پیدا کند، معمولا تاثیرات آن منفی است.
سناریوی ستاد مبارزه با مواد مخدر برای مقابله با عرضه و پیشگیری از اعتیاد در ایران
وی باتوجه به افزایش تولیدات مواد مخدر و رویکرد طالبان نسبت به تولید مواد مخدر، درباره سناریوی ستاد برای مقابله با عرضه و پیشگیری از اعتیاد در ایران، می‌گوید: سناریو دائمی ایران مقابله با ورود مواد مخدر به کشور و برخورد با باندها و سرشبکه‌های قاچاق مواد مخدر است؛ این دستور کاری همیشگی برای ایران است زیرا اگر امروز در افغانستان جلوی مواد مخدر را بگیریم اما دلیل نمی‌شود که از پاکستان این مواد وارد کشور نشود. هیچ تضمینی وجود ندارد که این مواد از طریق دریا یا از طریق هوایی وارد کشور نشود. بالطبع اولویت ما شناسایی و اشراف اطلاعاتی بر مناطق مرزی و کنترل این شبکه‌ها از مبداء تولید و قاچاق است.