سوگواری سالار شهیدان و سرور آزادگان در مکانها و زمانهای مختلف، صورتهای گوناگون به خود گرفته است و مجموع این آیینها، خود یک دانشنامه از شناسههای فرهنگها شده است. ایرانیان حجم و سهم بزرگی در این حکمتنامه را از آن خودکردهاند. سوگواری و اتفاقات مربوط و پیرامون آن در شهرها، اقوام و مناطق مختلف برای همان افراد یک معنا و کارکرد دارد و برای دیگر افراد معنا و کارکرد اجتماعی و معرفتی متفاوتی میتواند داشته باشد. بوشهر ازجمله مناطقی هست که عزاداری و نوحهخوانیهای آن با نوعی سوگ و حماسه درهمآمیخته که برای همه مردم ایران جالب و جذاب است.
احمد ابتدائی از مداحان و نوحهخوانهای اهل جزیره خارگ در استان بوشهر چند سالی است مقیم اصفهان شده و این بهانهای شد تا در یک عصر پاییزی در ماه صفر در دفتر روزنامه اصفهان امروز، میزبان او باشیم و گفتگو کنیم.
ابتدائی اشارهای به خانوادهاش میکند و میگوید: «پدر و مادرم، در حسینیه خدمت میکردند و ما در فضای حسینیه بزرگ شدیم. در حیات بزرگ و خاکی، مشغول پخت و پز غذای نذر بودیم و همزمان با پخت نذری، صدای اسطورههای نوحه بوشهری، جهانبخش کردیزاده معروف به بخشو بوشهری خوانده میشد و این آغاز آشنایی من با نوحه بود.» وی میگوید: «من نوحههای حضرت زینب(س) و اربعین را دوست دارم. سنم کم بود ضبط کاستی داشتیم، نوحههایی را که به آن علاقمند بودم ضبط میکردم و بعد از گوش دادن، پاک میکردم. یک روز یادم رفت پاککنم و برادرم، غلام عباس اتفاقی آن را گوش کرد و مرا تشویق کرد.»
سال ۶۳ ابتدائی در جزیره خارک و در حسینیه منظریه، اولین نوحه خودش را خواند. وی میگوید: «برای به دست آوردن یک نوار کاست، از خارک تا بوشهر با کشتی چهار ساعت باید طی میکردیم، چهار ساعت هم برمیگشتیم، یک روز کامل باید میگذاشتیم تا یک نوار به دست بیاوریم و بتوانیم تمرین کنیم.»
این کارمند واحد روابط عمومی شرکت پتروشیمی خارگ، متولد 1346 جزیره خارگ؛ از سال 1363 تا هماکنون در حسینیه سیدالشهدا خارگ نوحهخوانی و مداحی میکرده است. وی میگوید: «نوحه بوشهری شامل چند قسمت است. اول بخش پیشخوانی یا سرخوانی که مداح مردم را جمع و آماده میکند و بیشتر توسط نوجوانان خوانده میشود. مردم عزادار بهصورت حلقههایی به نام بُر جمع میشوند و فردی که مسئولیت نظم و ترتیب برها را بر عهده دارد به نام برساز شناخته میشود. در این مرحله جواب کوتاه و دور سینهزنی تندتر میشود.»
«پس از پیشخوانی در مرحله نوحهخوانی، نوحههای اصلی برعکس نوحههای پیشخوان طولانی همراه با سینهزنی کندتر و سنگین دارد. در نوحه بعدی دور سینه تندتر از دور اول میشود در نوحه سوم مداح خودش را نشان میدهد. نظم سینهزنی کامل میشود و سکوت باید رعایت شود. نوحه چهارم پرشور و بااحساس است. طول بیت کمتر میشود و دور سینه بیشتر میشود و این اوج سینهزنی یا همان واحد است.»
ابتدائی بهنوعی نوحه به نام «پامنبری» اشاره میکند و میگوید: «پامنبری نوحههای خاص و پیچیده است که با نوحههای بوشهری قابلخواندن نیست. در حسینیههای قدیم این نوحهسرایی را انجام میدهند و بعد از سخنرانی روحانی، سنج و دمام زده میشود.»
وی همچنین نوحههای بوشهری و ازجمله واحد را نوعی جنگنامه و از نوعی نوحههای حماسی میداند و میگوید: «تعزیه در این جزیره قدمتی بیش از 250 سال دارد.»
به نظر او صدای مداح آخرین مرحله برای یک مداح محسوب میشود و مداح باید معرفت و شناخت کافی از اهلبیت پیامبر(ص)، اخلاص، کوچک نفسی و تواضع داشته باشد. مداح در دید این فعال حوزه مداحی باید فنون صدا و نوحهها را بداند، کارش اهلبیتپسند باشد و طوری باشد که اخلاص و معرفت او باعث شود تا او را حتی بتوان بهعنوان یک الگو انتخاب کرد.
وی همچنین معتقد است که یک مداح باید در تحریر و صدا صاحب سبک باشد. «باید مداح خودش باشد و حرفی برای گفتن داشته باشد.» وی ادامه میدهد: «ما تحریرهایی در بوشهر داریم که با تحریرهای دیگر مناطق فرق دارد.»
او یاد بزرگان این عرصه در بوشهر را چون ناخدا عباس دریانورد، محمد شریفیان، حاج عباس دشتینجار، جهانبخش کردیزاده، حاج عبدالحسین خرمایی، رضا صفایی، غلامرضا اصلاحپذیر، باقر آرامی، علی سیاوش، علیباش خرمایی و سیدعلی مؤمنیان را گرامی میدارد.
وی همچنین با اشاره به آیین صبحدم که در قبل از اذان صبح روز عاشورا اجرا میشود میگوید: «این آیین از یک ساعت قبل از اذان تا اذان صبح عاشورا در همان سبک پامنبری ادامه دارد.»
ابتدائی از شعر همه شاعرانی که شأن و منزلت اهلبیت(ع) را رعایت میکنند و شعرهای آنها با حقیقت عاشورا تناقض ندارد، استفاده میکند. برای او شاعرانی همچون آقایان محمود موجی؛ غلامرضا ابراهیمی؛ محمدجواد جعفری همت و سید جواد عینالملک قابلاحترام هستند و از کارهایشان استفاده کرده است. اولین واحدی که ابتدائی اجرا کرده در شب تاسوعا 1363 «بنشین تا به تو گویم زینب» بود که شعر و آهنگش از شادروان سیدجواد عینالملک است.
وی پیشازاین نیز گفته است که «تمام نوحههای بوشهری چه در زمان ناخدا عباس دریانورد و جهانبخش کردیزاده(بخشو) تا به حالا حزین و با اثر هستند اما واحد «تا که نامت بر زبان آمد؛ زبان آتش گرفت» که شعر آن از استاد غلامرضا ابراهیمی و آهنگ عباس ابتدایی است و واحد «بوی نی بوی نوا بوی عزا میآید» با شعر و آهنگی از محمدجواد جعفریهمت و پشتواحد «امان از دل زینب» با شعری از حجتالاسلام ابراهیمی و آهنگ حاج حسن توزی بیشتر روی بنده اثر میگذارد و این نوحه را شب عاشورای هرسال بعد از واحد میخوانم و مردم خارگ هم به این نوحه علاقه زیادی دارند.»
ابتدائی همچنین در کنار استان بوشهر، در خوزستان؛ فارس؛ مشهد مقدس؛ حرم امام رضا(ع)؛ نجف اشرف و کربلای معلا در عراق؛ و حرم حضرت زینب(س) و حضرت رقیه(س) افتخار نوحهخوانی داشته است.
او در طول آموزش مداحی خود از راهنمایی برادرش، عباس آقا؛ و بعد آقایان حاج مهراب رودباری؛ حاج مصطفی گراشی؛ حاج عبدالحمید دشتیفرد (ناخدا)؛ رضا صفایی؛ علی دشتی و مرحوم جهانبخش کردیزاده(بخشو) (درگذشته در 1356) استفاده کرده است.