مروارید خلیج همیشه فارس، یادآور حماسه و مقاومت ایران اسلامی، خارگ، قلب تپنده اقتصاد ایران، نفت و صنعت نفت در جهات تاریخی کهن دارد که باستان شناسان پیدایش آن را به چهار هزار سال قبل از میلاد حضرت مسیح در حوالی دجله و فرات و چین می رسد .
در ایران کاوش‌های باستان شناسی معلوم داشته که ساکنین کشور ما از ۵ تا ۶ هزار سال پیش قیر را به عنوان ملاط در ساختمان و یا برای نصب و بهم چسباندن جواهرات و ظروف سفالین و اندود کردن کشتی‌ها به‌کار می‌بردند.
صنعت نفت ایران نیز از سال ۱۹۰۸ پس از هفت سال تفحص مکتشفین و کشف نفت در مسجدسلیمان واقع در دامنه جبال زاگرس، پا به عرصه وجود گذاشت، اما گاه بسیاری از این موارد در دل تاریخ مکتوم می‌ماند؛ از جمله اولین چاه نفت ایران در دالکی استان بوشهر که البته به بهره‌برداری نرسید و چون این طلای سیاه در مسجد سلیمان فواره زد به نام این شهر اولین چاه ایران ثبت شد.
بررسی میزان صادرات در سالهای مختلف
صادرات نفت خام کشور در سال ۱۳۵۶ به چهار میلیون و ۸۴۰ هزار بشکه و در سال ۱۳۵۷ و همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی به سه میلیون و ۴۶۰ هزار بشکه در روز رسید.در سال ۱۳۵۸ و ۵۹ به ترتیب صادرات نفت خام ایران با کاهش به دو میلیون و ۶۲۰ هزار بشکه و ۷۷۰ هزار بشکه در روز رسید که این میزان صادرات در سال ۱۳۶۰ به ۹۳۰ هزار بشکه رسید. بنابراین کمترین صادرات نفت خام ایران از تاریخ ۱۳۵۵ تا سال ۱۳۸۲ مربوط به سالهای ۵۹ و ۶۰ بوده است.
پس از این کاهش محسوس صادرات نفت دوباره افزایش یافته و در سال ۱۳۶۱ و ۶۲ به دو میلیون و ۱۱۰هزار و دو میلیون و ۱۴۰هزار بشکه در روز رسید.
اما در طول شش سال یعنی از سال ۱۳۶۳ تا سال ۱۳۶۸ صادرات نفت خام کشورمان به دو میلیون بشکه رسید.
این شش سال همزمان با جنگ تحمیلی بوده است. پس از اتمام جنگ تحمیلی صادرات نفت خام کشور با افزایش مواجه شد و از سال ۱۳۶۹ تا کنون صادرات کشور همواره بیش از ۲ میلیون بشکه در روز بوده است.
بالاترین صادرات نفت خام کشورمان در سالهای ۱۳۵۵، ۵۶ و ۵۷ بوده است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران هنوز به این میزان صادرات نفت خام دست نیافته استصادرات نفت خام همزمان با روی کار آمدن دولت اصلاحات با کاهش ۴۰ هزار بشکه‌ای مواجه شد و این کاهش تا سال ۱۳۸۱ وجود داشت و بالاترین صادرات نفت خام در سال ۸۲ رخ داد که ۲ میلیون و ۵۹۰ هزار بشکه بوده است.
نکته قابل توجه این است که ایران در طول ۳۷ سال گذشته هیچ‌گاه نتوانسته به مرز صادارت حتی شش میلیون بشکه در روز برسد و بالاترین صادرات نفت خام کشورمان در سالهای ۱۳۵۵، ۵۶ و ۵۷ بوده است و پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران هنوز به این میزان صادرات نفت خام دست نیافته است.
این در حالی است که در هفته‌های اخیر مسئولان وزارت نفت مدعی شده‌اند که ایران باید به مرز تولید چهار میلیون و ۴۵۰ هزار بشکه‌ای نفت در برنامه چهارم دست یابد.
خاطراتی از تاریخچه صادرات نفت
مهندس اسکندر باوریان فارغ التحصیل امپریال کالج لندن در رشته مهندسی نفت، از سال ۱۳۵۳ به عنوان معاون عملیاتی پایانه نفتی خارگ مشغول به کار و اندکی بعد به سمت مدیر این پایانه منصوب شد. آنچه در پی می‌آید گوشه‌ای از خاطرات این مدیر نفتی در آستانه وقوع انقلاب اسلامی است: اعتصابات نفت از تابستان ۱۳۵۷ شروع شده بود. اما از اول دی ماه تولید صفر شد و حتی پالایشگاه‌ها هم نفت نفرستادند. تا این زمان پایانه خارگ هنوز فعال بود، اما از سوم دی‌ماه کارکنان خارگ وارد اعتصاب کامل شدند. حتی آب شیرین‌کن‌ها از کار افتادند و برق قطع شد. تنها یکی از ژنراتورها نصفه نیمه برق می‌داد و در واقع برای تامین مایحتاج اولیه هم با مشکل مواجه بودیم.
اواسط دی ماه هیئتی شامل مرحوم مهندس بازرگان، آیت الله هاشمی رفسنجانی، آقای صباغیان و .. از طرف امام (ره) به اهواز آمدند تا تولید نفت برای مصرف داخلی راه اندازی شود. در ملاقاتی که با آنها داشتم، توضیح دادم که کار درستی انجام می‌شود. به این ترتیب پالایشگاه آبادان با ظرفیت تولید حدودا ۶۰۰ هزار بشکه در روز شروع به کار کرد.
اما مسئله اینجا بود که حدود ۴۵ تا ۵۰ درصد نفت پالایشی این پالایشگاه به نفت کوره تبدیل می‌شد، یعنی در حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز و برای این میزان نفت کوره مصرف داخلی نداشتیم. همین طور هم شد و به‌زودی مخازن ذخیره پالایشگاه پر شدند.
پیشنهاد کردیم مقدمات صادرات نفت کوره فراهم شود و با آن موافقت شد. به این ترتیب اولین محموله‌های نفت کوره در بندر ماهشهر بارگیری و با کشتی های ۷۰ هزار تنی برای تخلیه به جزیره خارگ حمل شد.
در آن زمان دو کشتی داشتیم با نام‌های فرح و رضا پهلوی که از خور موسی عبور می‌کردند و نفت کوره را به اسکله خارگ تحویل می‌دادند تا در مخازن ذخیره شود. این کشتی‌ها پس از رسیدن به جزیره باید توسط پایلوت‌هایی به سمت لنگرگاه هدایت و به اسکله متصل می‌شد.
پایلوت های خارجی از اواخر آذر منطقه را ترک کرده بودند و می‌گفتند که ما را تهدید کرده‌اند. اما پایلوت‌های ایرانی هم گفتند تا زمانی که اسم این دو نفر روی این کشتی‌ها است، ما پا روی عرشه آنها نمی‌گذاریم.
مانده بودیم که چکار کنیم. تلکسی به شرکت ملی نفتکش که کشتی‌ها را در اختیار داشت زدیم و مسئله را با آنها مطرح کردیم. آنها هم به رسم معمول نام دو پرنده دریایی را انتخاب کردند و برایمان فرستادند. البته نهایتا اسامی محمد (ص) و زهرا (س) انتخاب شد. اسم‌های قبلی را پاک کردند و اسامی جدید بر بدنه کشتی‌ها نصب شد.
به‌تدریج مخازن خارگ هم پر شد تا این که در اواخر اسفند با امور بین‌الملل شرکت ملی نفت تماس گرفتیم و به آنها گفتیم که مخازن نفت کوره ما پر شده، لازم است یک کشتی برای صادرات نفت کوره بازاریابی کنند. در این زمان صادراتی به خارج نداشتیم. آنها پذیرفتند.
سرانجام امور بین الملل شرکت ملی نفت ایران به عهد خود وفا کرد و در تاریخ ۱۴ اسفند ۵۷ یک کشتی به نام «ورلد امبسادور» با ظرفیت ۲۱۲ هزار تن برای بارگیری به خارگ رسید.
صدور اولین محموله صادراتی نفتی پس از انقلاب در حالی صورت گرفت که ۷۰ روز از اعتصاب کامل کارکنان و قطع صادرات نفت ایران می‌گذشتصدور اولین محموله صادراتی نفتی پس از انقلاب در حالی صورت گرفت که ۷۰ روز از اعتصاب کامل کارکنان و قطع صادرات نفت ایران می‌گذشت. در آن روز آقای «حسن نزیه» اولین مدیرعامل شرکت ملی نفت بعد از انقلاب، در منطقه حضور یافت و خبرنگارانی از رسانه‌های سرتاسر جهان از این رویداد خبر و گزارش تهیه کردند.
همزمان اعلام شد که شرکت آمریکایی «آسکو» که کارهای خدماتی و صنعتی را در مناطق نفت‌خیز انجام می‌داد دیگر نقشی در ایران ندارد و همه کارهای صنعتی و غیرصنعتی بر عهده شرکت ملی نفت ایران خواهد بود.
خارگ؛ قطب صادرات نفت
مدیرعامل شرکت پایانه های نفتی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: جزیره مرجانی خارگ که حدود ۳۵ کیلومتر از ساحل گناوه فاصله دارد، از نظر تقسیمات کشوری از توابع شهرستان بوشهر است و حدود هشت کیلومتر طول و چهار کیلومتر عرض دارد.
جزیره خارگ مناسب‌ترین مکان برای صدور و بارگیری نفت تشخیص داده شدسید پیروز موسوی اضافه کرد: به علت نزدیکی خارگ به مناطق نفت‌خیز، موقعیت خوب دریایی و عمق مناسب برای پهلوگیری نفتکش‌های عظیم، جزیره خارگ مناسب‌ترین مکان برای صدور و بارگیری نفت تشخیص داده شد.
وی افزود: پس از عقد قرارداد با کنسرسیوم نفت، پروژه ساخت اسکله‌های بارگیری و مخازن ذخیره نفت در آن آغاز شد. پایانه خارگ تا سال ۱۳۷۸ توسط شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب اداره می‌شد و به منظور سازماندهی پایانه‌های نفتی کشور، مدیریت تخصصی و یکپارچه و ارتقای عملکرد آنها به سطح استانداردهای بین‌المللی پایانه‌های نفتی، در سال ۱۳۷۹ شرکت پایانه‌های نفتی ایران تاسیس شد.
موسوی بیان کرد: نفت تولیدی از مناطق نفت‌خیز جنوب ابتدا به وسیله خطوط لوله از تلمبه خانه‌های اهواز، امیدیه و گوره به چندراهه گناوه منتقل و سپس توسط سه خط لوله زیر دریایی ۳۰ اینچی، یک خط لوله ۴۲ اینچی و یک خط لوله ۵۲ اینچی در بستر دریا پس از طی مسافتی در حدود ۳۲ کیلومتر به جزیره خارگ وارد می شود. این خطوط که ناقل نفت خام سبک و سنگین هستند تا مخازن ذخیره‌سازی امتداد داشته و پس از ورود به ایستگاه کاهش فشار به تفکیک نوع نفت (سبک و سنگین) وارد مخازن می‌شوند. سپس از طریق راه خروجی مخازن توسط دو خط لوله جداگانه ۷۸ اینچی که هریک به نوع خاصی از نفت اختصاص دارد به سمت اسکله غربی (آذرپاد) و از طریق چهار خط لوله ۴۸ اینچی به سمت اسکله شرقی (T) هدایت می‌شوند. نفت خام با عبور از سیستم میترینگ از نظر کمی مورد اندازه‌گیری قرار می‌گیرد. در نهایت بر روی اسکله‌های بارگیری از طریق بازوهای بارگیری وارد نفتکش می‌شود.
ظرفیت بالای اسکله‌های صادراتی
غلامحسین گرامی مدیر عملیات شرکت پایانه های نفتی ایران در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: پایانه نفتی خارگ دارای دو اسلکه شرقی و غربی است که اسکله شرقی در دهه ۱۳۳۰۰ پس از عقد قرارداد با کنسرسیوم نفت و آغاز پروژه‌های ساخت مخازن ذخیره‌سازی نفت‌خام و اسکله‌های بارگیری، ابتدا اسکله شرقی به شکل L تکمیل شد. این اسکله در فاصله هزار و ۱۰۰ متری ساحل شرقی جزیره قرار دارد؛ در حدود ۱۸۴۰ متر طول و ۴۰ متر عرض دارد (T) قابلیت پهلودهی هم زمان ۶ نفتکش تا ظرفیت ۲۷۵ هزار تن را دارد.
وی افزود: اسکله غربی یا اسکله آذرپاد در غرب جزیره و در وسط آب با فاصله حدود هزار و ۴۵۵ متر از ساحل با چهار پهلوگیر ساخته شده است. نفتکش‌های بسیار بزرگ تا ظرفیت ۵۰۰ هزار تن از این اسکله برای بارگیری و حمل نفت استفاده می کنند.
مدیر عملیات شرکت پایانه های نفتی ایران ادامه داد: اسکله آذرپاد مجهز به سیستم کمک ناوبری پیشرفته، سیستم اطفاء حریق خودکار و نیمه خودکار و سیستم چرخشی و گرمایشی سوخت به منظور جلوگیری از لخته شدن است.
گرامی خاطرنشان کرد: در حال حاضر این اسکله قابلیت پهلودهی ۳ نفتکش با ظرفیت‌های ۳۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار تن و بیشتر را به طور همزمان دارد.
مدیر عملیات شرکت پایانه های نفتی ایران تصریح کرد : سال ۹۵ سال شکوفایی شرکت پایانه های نفتی ایران در حوزه عملیاتی و فنی بود که با اتکا به توان داخلی توانستیم عملیات متعددی در زمینه های مختلف پهلو گیری، جداسازی و بارگیری را در پایانه‌های نفتی ایران به سرانجام برسانیم.