نمایش «زار» کاری است درباره فرهنگ عامه مردم که در آن سعی می کنند روح فرد را از تسخیر باد زار رهایی دهند، تئاتری بدیع که سوژه ای جدید دارد و قرار است در شیراز روی صحنه برود.
اعتقاد به موجودات نامرئی، از دیرباز ذهن انسان را مشغول کرده است. موجوداتی که با ترس به آنها می اندیشیم. یکی از انواع این موجودات، بادِ زار نام دارد. باد سرگردانی که اگر وارد کالبد شخصی شود، روح و جسم او را تسخیر می کند.زار در کلمه به معنای فریاد، داد، گریه، جیغ و شیون است.
فرد «زار» گرفته کنترلی بر اعمال خود از جمله خندیدن، حرکات دست و پا، حرف زدن و گریه ندارد به همین دلیل حرکات او برای بقیه غیر طبیعی است و زاری ها (افراد زار گرفته) کم خواب و کم اشتها می شوند و همواره گرفتار موهومات و خیالات هستند، گاه بی خود فریاد می زنند، گاه بی خود گریه می کنند و انگار کسی درون آنها وجود دارد که با افراد خارج از آنها ارتباط برقرار می کند.
مراسم خروج زار از روح شخص از اواسط قرن هفدهم میلادی همزمان با ورود برده های آفریقایی به بندر بوشهر (خارگ) و توسط همان برده ها به اجرا درآمده و از آن زمان تا کنون پرسابقه ترین افراد در برپایی این مراسم، سیاهان آن منطقه هستند.
نمایش زار در مورد دختری است که دچار زار شده و تلاش می شود که زار را از جسم او خارج کنند.
سید محمد هاشم زاده طراح و کارگردان، شادان شریعتی دستیار کارگردان، علی تولایی آهنگساز، احسان گلریز خاتمی و نرگس روزیطلب نوازندگان نمایش زار با حضور در میزگرد خبر گزاری مهر از اجرای این نمایش آیینی گفتند.
مهر: آقای هاشم زاده چرا زار؟ دلیل خاصی داشت که برای اجرای نمایش سراغ یک موضوع آیینی مانند زار رفتید؟
هاشم زاده: من ابتدا اجازه می خواهم از مسعود احمدی نویسنده کار تشکر کنم که اجازه داد این متن را کار کنم. خوب بودن متن و علاقه به یک کار آیینی از یک سو و همچنین علاقه به نشان دادن رسم و رسوم ها و فرهنگ عامه من را به سمن این کار کشید.
مهر: چه مدت تمرین کرده اید؟
هاشم زاده: در واقع از اواخر سال گذشته کار آغاز شد و ما در دهه نخست اردیبهشت ماه سال جاری در سالن استاد هودی این نمایش را اجرا کردیم. در حال حاضر نیز فرصتی پیش آمد که در تالار حافظ کار را اجرا کنیم.
مهر: کمی در مورد آیین زار بگویید، در اجرای شما موسیقی هم نقش مهمی دارد؟
هاشم زاده: آیین مراسم زار، نوعی موسیقی درمانی است زیرا سازها نقش اصلی را بر عهده دارند. سازهایی که طبق رسوم، باید به آنها احترام گذاشته شود، طوری که باید ساز همیشه خوش بو نگهداری شود زیرا اعتقاد دارند که درون سازِ مربوط به مراسم، محل اسکان اجنه و ارواح است و هر پنجشنبه باید ساز بخور داده شود و قبل از اجرای مراسم، نوازنده باید سه بار دستش را به ساز و سپس به سینه اش بزند و اگر این کارها را نکنند اعتقاد دارند که ساز خود به خود به صدا درمی آید.
مهر: در این آیین کاراکترهای مشخصی وجود دارد که هدایت کار را به عهده داشته باشد؟
هاشم زاده: اجرای مراسم برعهده بُوا زار (پدر زارها) و یا دِی زار (مادر زارها)است که با تجربه و تشخیص خود مراسم را می گردانند.
آنها وردهایی را بر زبان می رانند که فاقد مفهوم می باشند ، طوری که خود نیز معنای آنها را نمی دانند و در کل معنی کردن اوراد لِیوا بر خلاف موازین و مقررات مراسم است و شاید هم خود به خود و بداهه شکل گرفته باشند و از نسلی به نسل دیگر رسیده باشد . به همین منظور برای نسل فعلی کاملاً بی معناست.
مهر: نمایش شما به چه بعدی از این آیین می پردازد؟
هاشم زاده: در این نمایش ما شاهد یک نگاه متفاوت و دراماتیک به آیین زار هستیم در واقع در چهار صحنه کار تماشاگر شاهد یک رویداد متفاوت است.
مهر: طرح یک خطی اثر را هم نوضیح می دهید؟
هاشم زاده: نمایش درموردی دختری است که دچار زار گرفتکی شده و می خواهند درآن مراسم زار را از بدنش بیرون کنند.
مهر: آقای تولایی شما به عنوان آهنگساز کار چگونه به گروه اضافه شدید؟
تولایی: من در واقع بعد از مدت ها آقای هاشم زاده را پیدا کردم، ایشان متن را تعریف کردند و در واقع دیدم که نمایشنامه جای کار بسیار دارد.
مهر: از همکاری با تئاتر به عنوان یک آهنگساز راضی هستید؟
تولایی: خوب این موضوع در دو بخش قابل بررسی است، در بعد مالی که خوب واقعا هیچکس راضی نیست، اما در بعد هنری قصه متفاوت است، اول اینکه موسیقی تئاتر از کنسرت بیشتر انرژی می برد، ما باید دقایق بسیار ناظر باشیم تا شاید یک مضراب بزنیم، اما در این کار اتفاقات خوب بسیار بود.
مهر: چطور؟
تولایی: نویسنده کار، کارگردان و همه عوامل واقعا همدل و همراه بودند، کارگردان بسیار به ما کمک کرد و ما نحقیق بسیاری انجام دادیم.
مهر: پس وقت بسیار گذاشتید؟
تولایی: بله، ما پژوهش بسیار در مورد ملودی ها و سازهای جنوبی و مراسم زار داشتیم، حتی در مدت زمانی موسیقی خودروی ما موسیقی زار بود، ارتباط حسی خوبی برقرار شده بود.
مهر: پس حس کار نیز موثر بود؟
تولایی: بله ، عموما در تئاتر موسیقی برای حس افکنی بر روی دیالوگ ها است اما اینجا در نمایش زار موسیقی عضو مهم کار است، نوازندگان عضو صحنه و بازیگر هستند
مهر: اقای گلریز خاتمی شما به عنوان نوازنده کار از همکاری در این کار بگویید؟
گلریز خاتمی: همکاری خوبی بود، کارگردان و عوامل اجرایی اهمیت موسیقی را درک می کردند و تعامل خوبی وجود داشت
مهر: نقش موسیقی در اثر را چگونه می بینید؟
گلریز خاتمی: موسیقی نقشی بسیار پررنگ داشت، به ویژه نوازندگان دف، ما در کار شاهد هستیم که دو صحنه عروسی و عزا با اجرای خوب موسیقی و دف توازی شکل می گیرد.
مهر: آقای هاشم زاده شما پیرامون این دو صحنه بگویید؟
هاشم زاده: من در طول تمرینات اخساس می کردم که کار یک چیزی کم دارد، انگار نیاز به یک صحنه بیشتر داشت، به یک توضیح حسی بیشتر، چون متن در کنار بعد فلسفی خود بعد حسی خوبی هم داشت، از سوی دیگر موسیقی عضو مهمی در کار است، عضوی که جز میزانسن ما شد، به هرحال این صحنه های عروسی و عزاداری شکل گرفت، بسیار تمایل داشتم که آیین های عروسی و عزای مردم خوب بوشهر را نشان دهم که موفق شدیم.
مهر: آقای گلریز خاتمی چالش کار چه بود؟
گلریز خاتمی: ما با نت هایی طرف بودیم که مربوط به سازهای عجیب و غریبی بود و باید آنها را همخوان با سازهای خود می کردیم.
مهر: آقای تولایی ساز کلاسیک هم داشتید؟
تولایی : بله ما از ساز ویولون هم استفاده کرده بودیم برای برخی صحنه ها
مهر: ملودی های آیین زار و جنوبی را هم بررسی کردید؟
تولایی: بله، ما حتی تحقیق خوبی در مورد عزاداری جنوبی داشتیم، کتاب ها و فیلم هایی را نیز آقای هاشم زاده دادند که بسیار مفید بود.
مهر: خانم روزیطلب شما به عنوان یکی از نوازندگان دف از اثر بگویید؟
روزیطلب: همکاری خوبی بود، کار به لخاظ حسی واقعا قابل دفاع است، همه اعضا گروه با جان و دل کار می کردند.
مهر: نوازندگی برای تئاتر چگونه است؟
روزیطلب: خوب سختی های خاص خودش را دارد، در واقع موقعیت یک تئاتر با موقعیت یک کنسرت متفاوت است، اما باوجود سختی ها تجربه خوبی را شاهد بودم.
مهر: خانم شریعتی شما به عنوان دستیار کارگردان از کی به کار اضافه شدید؟
شریعتی: من از ابتدای کار حضور داشتم، کارنامه آقای هاشم زاده و متن خوب من را ترغیب کرد تا در کار باشم.
مهر: تمرینات منظم بود؟
شریعنی: خدا را شکر تمرینات خوبی داشتیم و ختی ایام نوروز نیز دوستان وقت گذاشتند تا کار آماده شود.
مهر: تا چه اندازه در تئاتر شیراز نقش مهم دستیار کارگردان جا افتاده است؟
شریعتی: خوب در این کار واقعا تعامل خوبی بود، ما یک پژوهش گسترده داشتیم و ساعت ها جلساتی برگزار کردیم و با آقای هاشم زاده بحث کردیم.
مهر: تحصیل در بوشهر هم به شما در این مسیر کمک کرد؟
شریعتی: بله با توجه به اینکه من در بوشهر درس خوانده بودم اطلاعات خوبی در مورد سازها و رسم و رسوم آیینی داشتم که با آقای هاشم زاده مطرح کردیم.
مهر: ارتباط عوامل با صحنه های کار چگونه بود؟
شریعتی: در برخی صحنه ها بسیار خوب بود، مثلا صحنه عزاداری واقعا همه عوامل را تحت تاثیر قرار می داد.
به گزارش مهر، نمایش زار بیست هفتم و بیست هشتم مردادماه ساعت بیست و سی دقیقه در تالار حافظ شیراز به روی صحنه می رود.
عوامل این نمایش عبارتند از: نویسنده و مشاور کارگردان مسعود احمدی، طراح وکارگردان، سیدمحمد هادی هاشم زاده، بازیگران: مهدی مصلح. شیما پورسهم الدین، آتاهیتا امینی و شیرین جعفری دستیاران کارگردان: شادان شریعتی، آهنگساز و سرپرست گروه موسیقی هیوا: علی تولایی شیراز، آوا: فرزانه رادفر نوازندگان و گروه زار: احسان گلریز خاتمی، محمد قدسی، بهروز نعمت الهی، وحید پورسهم الدین، حسین نعماوی زاده، زهرا قربانی، سهیلا مقدم، مهناز کرایه ده، نفسیه رسول پناه، پروانه خواجه، زینب قربانی، زهره سعادت، زهرا شجاعی، مهسا اژدری، نرگس روزیطلب، شیرین جعفری ، طراح نور و ساخت کلیپ مسعود احمدی، طراحی صحنه سید محمد هادی هاشم زاده، مدیرصحنه علی اصغر نوروزی و مهرداد سهامی، طراح لباس مریم احمدی، منشی صحنه: هدبه والا، طراح پوستر و بروشور: رضا عابدی و مدیر هماهنگی علی کریمی.