راه‌اندازی ریال دیجیتال یا رمزارز ملی چندی است که در ایران هم مورد توجه قرار گرفته و برخی از مراحل اجرایی آن انجام و گفته شده است یکی از اهداف بانک مرکزی از توسعه این ابزار، فعال‌سازی ظرفیت برنامه‌پذیری پول در ذیل کارکردهای اقتصاد دیجیتال است.
بیش از یک دهه است که در حوزه پولی دنیا گرایش جدیدی با عنوان رمزارزها به وجود آمده است؛ البته این روزها باتوجه به اینکه جنبه‌های جدیدی از رمزارزها نمودِ بیشتری یافته، لذا آنها تحت عنوان رمزدارایی‌ها شناخته می‌شوند. گفته شده فلسفه اصلی رمزارزها مبتنی بر تمرکززدایی است؛ بدین معنا که فضایی نوین را در حوزه پولی و سایر حوزه‌ها تصویر می‌کند که به جای آنکه یک مرکز مبدأ اعتماد مردم به مانند نهادهایی همچون بانک‌های مرکزی داشته باشیم، جایگزین آن و بر مبنای آنچه مردم به آن اقبال دارند، ارزشی ارائه شود.
در این فضا نهادهایی که مردم برای حل مشکلاتشان به آن مراجعه می کنند، بیشترین حوزه‌هایی هستند که مورد هدف قرار می‌گیرند که یکی از آنها بانک مرکزی است. هر پولی که در هر کشوری تبادل می‌شود به اعتبار بانک مرکزی آن کشور ارزش پیدا می‌کند، درواقع در صورتی که بانک‌های مرکزی نباشند، تمام اسکناس‌های رایج، سکه‌ها و سایر موارد مرتبط از ارزش ساقط می‌شوند.
اما به‌دلیل ناشناخته بودن دنیای رمزارزها، سیاستمداران در کشورهای مختلف آگاهی کافی برای چارچوب‌گذاری و تدوین قانون در این حوزه نداشتند و تاکنون نیز تکلیف مجاز یا ممنوع بودن مبادله رمزارزها مشخص نشده است. از سوی دیگر، از آنجا که در بسیاری از کشورهای دنیا هنوز رمزارزها را به رسمیت نشناخته‌اند و عمده واکنش نسبت به این فناوری مبتنی بر قاعده‌گذاری و کنترل فعالیت کاربران است، ایران نیز تلاش خود را می‌کند تا بتواند به تدوین قوانینی در این حوزه دست پیدا کند.
در کنار تدوین قوانین برای رمزارزها، مسئولان در ایران به فکر راه‌اندازی رمز ارز ملی بودند، بنابراین موضوع راه اندازی این رمز ارز بر پایه ریال در اوایل پاییز سال گذشته مطرح و گفته شد رمز ارز ملی از جمله موارد مهم در دستور کار بانک مرکزی است که زیرساخت و دستورالعمل‌های مربوط به آن تدوین شده و در آینده نزدیک به صورت آزمایشی راه اندازی خواهد شد که در نهایت رئیس کل سابق بانک مرکزی در بهمن ماه سال گذشته خبر داد که رمز ریال ملی اوایل امسال راه‌اندازی و این رمز رسال توسط بانک مرکزی (به صورت آزمایشی) منتشر می شود.
با انتشار رمزریال، افراد اسکناس ریال خود را تحویل بانک مرکزی می‌دهند و رمز ریال تحویل می‌گیرند که این رمز ریال قابل استفاده برای سرمایه‌گذاری نیست و صرفا جایگزین اسکناس خواهد شد. بانک مرکزی هدف خود از طراحی رمزریال را تبدیل اسکناس به یک موجودیت قابل برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی اعلام کرده تا با این فرآیند پول دارای موجودیت هوشمند شود.
سطح امنیت بالای آن یکی از ویژگی های حائز اهمیت رمزارز ریال در مقایسه با اسکناس است؛ در واقع طراحی رمز ریال به صورتی است که ردیابی وجوه دقیق قابل انجام است و حتی درصورت سرقت اطلاعات رمز ریال و هک گوشی تلفن هوشمند توسط سارقان و هکرها امکان ردیابی وجود دارد. علی صالح آبادی-رئیس کل سابق بانک مرکزی- ۲۳ شهریور ماه از اجرای مرحله پیش آزمایشی رمز ریال بانک مرکزی خبر داده و گفته بود که طی روزهای اخیر فرایند پیش از راه اندازی آزمایشی رمز ریال با رقم یک میلیارد تومان و با ارائه رمز ریال به تعداد محدودی از افراد شروع و عملا مرحله پیش آزمایشی آن در دو بانک ملی و ملت اجرایی شده است.
اما این مقام مسئول در تازه‌ترین اظهارات خود یعنی در ۱۱ مهر ماه اعلام کرد که با پایان این مرحله از تست، وارد آزمایش‌های گسترده‌تر خواهند شد که امیدوارند در مهر ماه وارد مرحله آزمایشی گسترده‌تر شوند. در نهایت پیش‌نویس سند ریال دیجیتال به منظور تنویر افکار عمومی و تبیین سیاست‌های بانک مرکزی در حوزه پول دیجیتال آبان ماه امسال منتشر شد.
در این سند ابتدا اهداف بانک‌های مرکزی از انتشار پول دیجیتال آمده است که طبق آن، بانک‌های مرکزی با اهداف مختلفی اقدام به توسعه پول دیجیتال می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون پاسخ به نیازمندی پرداخت‌های آتی در اقتصاد دیجیتال، بهبود کارایی ابزارهای پرداخت نوین، افزایش دسترس‌پذیری پول بانک مرکزی، مدیریت اثرات کاهش به‌کارگیری اسکناس در جامعه، توسعه ابزارهای پرداخت بین‌المللی با سایر کشورها، توسعه تاب‌آوری ابزارهای پرداخت، رسیدن به اهداف خاص در حوزه سیاست‌گذاری پولی و در مواردی مدیریت مخاطرات ناشی از رواج پول‌های خصوصی اشاره کرد.
این اهداف نهایتاً تعیین کننده بسیاری از مختصات پول‌های دیجیتال بانک‌های مرکزی است. به عبارت دیگر، طراحی اقتصادی، فنی و کسب‌وکاری پول دیجیتال بانک‌های مرکزی تا حدود زیادی وابسته به اهدافی است که بانک‌های مرکزی از توسعه پول دیجیتال دنبال می‌کند.
در ادامه این سند نیز، هدف بانک مرکزی ایران از انتشار پول دیجیتال در گام نخست بسترسازی برای توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور و پاسخ به نیازمندی‌های مرتبط با حوزه پرداخت در اقتصاد دیجیتال اعلام شده است. همچنین گفته شده که در این گام و به تدریج منافعی همچون توسعه تاب‌آوری ابزارهای پرداخت، مدیریت اثرات کاهش به کارگیری اسکناس در جامعه، بهبود کارایی ابزارهای پرداخت نوین، افزایش دسترس‌پذیری پول بانک مرکزی و مدیریت مخاطرات ناشی از رواج پول‌های خصوصی نیز حاصل شود.
یکی از اهداف بانک مرکزی از توسعه این ابزار، فعال‌سازی ظرفیت برنامه‌پذیری پول در ذیل کارکردهای اقتصاد دیجیتال است. اگرچه ارائه این خدمت در خصوص گونه‌های مختلفی از پول دیجیتال امکان پذیر است بنابراین فعال‌سازی این ظرفیت در خصوص پول مبتنی بر توکن منتشر شده از طریق فناوری دفترکل توزیع شده و زنجیره بلوک قابلیت توسعه کم هزینه‌تری داشته و تجارب متعدد پیاده‌سازی این ظرفیت روی انواع توکن‌های منتشر شده بر بستر این فناوری موجود و در دسترس است. همچنین، بسترهای مبتنی بر فناوری دفترکل توزیع شده به علت به کارگیری سازوکار اجماع در فرآیند تایید تراکنش‌ها از امنیت بسیار بالایی برخوردار بوده و در عین حال به دلیل ثبت اطلاعات در قالب بلوک‌های اطلاعاتی پیوسته در این شبکه، امکان رهگیری هر نوع تغییراتی در زنجیره اطلاعاتی ثبت شده وجود دارد.
جزئیاتی از اجرای ریال دیجیتال بانک مرکزی
طبق گفته مهران محرمیان- معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی- ریال دیجیتال و فرآیندهای انتشار آن طبق آن چیزی که در قانون دیده شده کاملا مشابه اسکناس است یعنی هر آن چیزی که برای انتشار اسکناس استفاده می‌شود شامل اینکه پشتوانه داشته باشد، هیات نظارت بر اندوخته اسکناس بررسی‌های لازم را انجام دهد و سایر موارد مشابه اسکناس است ولی تفاوت مهم ریال دیجیتال با اسکناس کاغذی این است که این پول، پول هوشمند و قابل برنامه‌نویسی است. به عبارت دیگر تمامی آنچه را اسکناس دارد، در ریال دیجیتال هم داریم به جز اینکه در این پروژه فیزیک اسکناس وجود ندارد، برای تبادلش لازم نیست دو نفر کنار هم باشند و مهم‌تر از همه این قابلیت وجود دارد که قراردادهای هوشمند در داخل این نوع پول تعبیه شود و بین گیرنده و فرستنده که به صورت همتا به همتا این پول را مبادله می‌کنند به صورت هوشمند اجرا می‌شود.
همچنین گفته شده دوره آزمایشی این پروژه مشابه سایر کشورها معمولا طولانی است و پس از اخذ بازخوردها از مردم و بررسی اثرات آن در حوزه‌های مختلف به لحاظ حقوقی، اقتصادی و ... در نهایت با اطمینان کامل از حل مشکلات فنی و آمادگی کامل در سطح وسیع مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
وجه تمایز میان رمز ریال و رمز ارزهای رایج چیست؟
در بسیاری از موارد زمانی که مردم عنوان رمزریال بانک مرکزی (رمزپول) به گوششان می‌خورد، تصوری به مانند رمزارز برای آنها ایجاد می‌شود. لازم به توضیح است که رمزریال یک رمزارز جهان روا مانند بیت کوین و بی‌پشتوانه و نیازمند استخراج نیست؛ کمااینکه تمام رمزارزهای جهان روا نیز قابل استخراج نیستند، اما بیت‌کوین به عنوان مشهورترین رمزارز قابلیت استخراج دارد. البته انتشار رمزریال مانند ریال در انحصار بانک مرکزی است. بسیاری این تصور را دارند که رمزریال، مانند سایر رمزارزها (coin) ها است که قابلیت سرمایه‌گذاری دارد، اما باید تأکید شود که اینگونه نیست زیرا هیچ فردی بر روی پول سرمایه گذاری نمی کند به بیان بهتر رمزریال همچون اسکناس ابزار مبادله، دارای قوه ابراء و یک ابزار پرداخت است.
در تشریح ویژگی‌های رمز ریال ملی اینگونه توضیح داده شده که در رمزریالی که در داخل گوشی قرار می‌گیرد، بانک به عنوان شخص سوم و واسط که امکان انتقال وجه را فراهم می‌کند، حذف و عین پول و اسکناسی که در جیب داریم به صورت الکترونیک منتقل می‌شود.