انتقال آب به مناطق کویری کشور مدت‌هاست که مطرح است؛ طرح‌های انتقال آب از دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان به فلات مرکزی مدافعان و مخالفانی دارد اما در دولت سیزدهم انتقال آب با جدیت در حال پیگیری است.
یکی از برنامه‌های وزارت نیرو تعیین و تکلیف پروژه‌های انتقال آب است که در این مسیر نیز گام‌هایی را برداشته و آنطور که تاکنون مشخص شده استارت برخی از پروژه‌ها زده شده است. به گفته فیروز قاسم زاده - سخنگوی صنعت آب کشور - در خلیج فارس و دریای عمان فاز مطالعاتی آغاز شد، چند نقطه را لکه گذاری کردیم، در بوشهر، هرمزگان و سیستان و بلوچستان این مطالعات در حال انجام است و مهندسی ارزش صورت می‌گیرد.
به گفته قاسم‌زاده انتقال آب از دریای خزر نیز بر اساس جمع‌بندی‌هایی که صورت گرفت در حال حاضر این طرح در حال بررسی است تا خط مشی‌های آن تعیین شود و اکنون با محیط زیست و امور جنگل‌ها در حال تعیین تکلیف برای اجرای این طرح هستیم.
همچنین انتقال آب از دریای عمان این روزها موضوع داغ رسانه‌ها است که به کرمان، اصفهان، هرمزگان و یزد در فاز ۱ به گل گوهر اجرا شده و اکنون آماده بهره برداری است. در سیستان و بلوچستان نیز یک طرح مطالعه شده که در بخش‌های خط انتقال در چابهار و خراسان جنوبی در حال انجام بوده و قرار است که برای صنایع و شرب آب را منتقل کند و در مسیر تمام اینها را به آب شرب برساند.
بیشتر بخوانید: اصرار به «انتقال سردرگم» آب در کشور
محیط زیست مخالف یا موافق انتقال آب؟
علی سلاجقه - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست - نیز یکی از منتقدان انتقال آب درون حوضه‌ای بود که به ایسنا می‌گوید: انتقاد بر «انتقال آب» درون حوضه کشوری بود که دولت سیزدهم هم پای این مسئله ایستاده است و انجام نمی‌شود اما مسئله مهم انتقال آب از منابع اقیانوسی و دریایی است و کشور ما در شرایطی قرار دارد که این کار باید انجام شود. ما بحث انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به داخل کشور به‌خصوص به سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی و تا حدودی خراسان جنوبی را داریم. این آب به دلیل کیفیت مناسب دریای عمان نسلت به خلیج فارس و کاهش هزینه‌ها از این دریا انتقال خواهد یافت. البته از جنبه‌های شاخص‌های محیط زیستی نیز موضوع را بررسی می‌کنیم تا برای بوم زیست اتفاقی نیفتد.
بیشتر بخوانید: انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به ۳استان
اما و اگرهای انتقال آب
ایرج حشمتی - سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست - در گفت‌وگو با ایسنا به اما و اگرهای اجرای طرح‌های انتقال آب اشاره می‌کند و می‌گوید: با توجه به کاهش منابع آب در بسیاری از نواحی نیمه‌خشک کشور وزارت نیرو در راستای تحقق اهداف مفاد ماده ۲۱ قانون توزیع عادلانه آب مبنی بر تأمین، توزیع و بهره‌برداری منابع آب برای کشور، انتقال مصنوعی آب به مناطق مورد نیاز کشور را به‌عنوان یک راهکار مناسب تلقی می‌کند. در برخی مواقع عملیات مهندسی اینگونه طرح‌ها گسترده و در قالب ایجاد تأسیسات انحراف مسیر، تونل‌ها، پمپاژ و مخازن در دستور کار بوده است. این طرح‌ها در مواردی که با هدف تأمین آب درون حوضه‌ای همراه باشد با رعایت روش‌های مدیریتی مناسب و اتخاذ تمهیدات و ملاحظات محیط زیستی پروژه انجام می‌شود.
وی اضافه می‌کند: چنانچه مراتب تأمین آب از طریق انتقال آب بین حوضه‌ای باشد، گروه‌های مختلف ذی‌نفع و جوامع محلی شرایط زیست محیطی مبداء و مقصد طرح را متأثر می‌کنند بنابراین پیامدهای اجتماعی ویژه‌ای را نیز به‌همراه خواهند داشت. از جمله این پیامدها می‌توان به آثار دامنه‌دار بیوژئو شیمیایی - که پیش‌بینی آن‌ها دشوار است - اشاره کرد همچنین ارزیابی هزینه ـ منفعت، مشکلات و فواید ملموس و ناملموس به‌همراه دارد که شناخت و حل آن‌ها دشوار است. این طرح گزینه‌های دیگری مثل جایگزینی جریان مجازی آب به جای جریان فیزیکی را در نظر نمی‌گیرد همچنین موجب ایجاد حساسیت در بین جوامع تأثیرپذیر می‌شود و پیامدهای سیاسی در پی دارد. علیرغم موارد مطروحه و عدم قطعیت علمی هزینه‌های زیاد و پیامدهای بالقوه محیط زیستی، برخی سیاستمداران چنین طرح‌هایی را امکان پذیر می‌دانند.
سرپرست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اضافه می‌کند: برای اجرای اینگونه طرح‌ها لازم است ارزش‌های بنیادی نظیر عدالت، تصمیم‌گیری مشارکتی، پایداری و پاسخگویی در انجام مطالعات ارزیابی باید مد نظر قرار گیرد و در عین حفظ یکپارچگی اکولوژیک زیست‌محیطی و هیدرولوژیک طراحی و مدیریت شوند.
وی با اشاره به معیارهای ارزیابی طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای می‌گوید: این آب‌ها باید برای تامین مصارف شرب باشد. منطقه دریافت‌کننده با کم آبی روبه‌رو باشد آنچنان که با سایر اقدامات مرتفع نشود همچنین منابع آب مبدا کافی باشد و هر گونه خسران به آن جبران شود. از جمله دیگر معیارها این است که هیچگونه خسارت اساسی زیست‌محیطی به مبداء و مقصد وارد نکند و هیچگونه اختلال اساسی اجتماعی و فرهنگی در مبداء و مقصد ایجاد نشود. منافع انتقال آب باید میان مبدأ و مقصد عادلانه تقسیم شود و حکمرانی خوبی صورت پذیرد و برای انجام طرح از دانش مطمئن استفاده شود؛ همچنین پایداری طرح از جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ارزیابی شود و پاسخ قابل قبولی داشته باشد. این معیارها مبنای تصمیم‌گیری مطالعات ارزیابی طرح‌های مذکور برای صدور تاییدیه محیط زیستی است.
بیشتر بخوانید: چگونگی انتقال آب از عمان به استان‌های کم‌آب
انتقال آب دریای عمان به سیستان و بلوچستان
چندی پیش بود که معاون اول رییس جمهوری در بازدید از ذخایر آبی و چاه نیمه‌های استان سیستان و بلوچستان از جمله برنامه‌های دولت سیزدهم و وزارت نیرو برای حل مشکل تامین آب سیسستان و بلوچستان را تامین آب از طریق چاه‌ها، آب‌های زیرزمینی، آب‌های سطحی و انتقال آب از دریای عمان ذکر و بر اهمیت تعهد افغانستان به حق‌آبه هیرمند تاکید کرد.
درحالی معاون اول رئیس جمهوری به این نکات تاکید دارد که تلاش‌هایی از سوی وزارت نیرو انجام شده است و علی سلاجقه- رئیس سازمان محیط زیست- درباره این موضوع اظهار کرده است: بحث‌های دیپلماسی در این زمینه جریان دارد و ما درصدد هستیم دیداری با مجموعه حاکمیت افغانستان داشته باشیم. خود من می‌خواهم به افغانستان بروم . قبلا وزیر نیرو هم به این کشور رفته است. از سفیر خودمان در افغانستان خواسته‌ایم تا شرایط را برای حضور ما در این کشور فراهم کند تا گفت وگوها را ادامه دهیم. وزارت خارجه و استانداری سیستان و بلوچستان هم در حال فعالیت هستند تا افق‌های تازه‌ای گشوده شود. این بحث به نشست‌های متعدد نیاز دارد.
اکنون محسن موسوی خوانساری - کارشناس آب و عضو انجمن آب و خاک پایدار ایرانیان - درباره موضوع انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان به ایسنا می‌گوید: سیستان و بلوچستان دروازه امنیتی ایران است و جمعیتی بالغ بر۷۰۰ هزارنفر در آن منطقه مرزنشین سکونت دارند. به دلیل اهمیت استراتژیک سیستان و بلوچستان و پنج شهری که در آن هستند، حفاظت از آن بسیار ارزشمند و ضروری است چون در صورتی که در امنیت خللی ایجاد شود همچون خشکی تالاب هامون و وزش باد و گرد و غبار و... که موارد کم اهمیتی هم نیستند، میزان مهاجرت از این منطقه افزایش می‌یابد. این مسئله بسیار منطقی است چراکه انسان برای ادامه حیات به آب و غذا نیاز دارد و حتی اگر تمام انتقال آب‌هایی که به فلات مرکزی انجام می‌شود یک امر اشتباه باشد، انتقال آب از دریای عمان به سیستان و بلوچستان و هامون درست و به‌جا ترین اقدام ممکن است. انتقال آب به زابل یک طرح پدافندی بسیار منطقه‌ای است و توصیه می‌شود که دولت با به‌کارگیری تمام توان و نیروی خود موضوع انتقال آب از عمان به سیستان و بلوچستان را دنبال کند.
به گزارش ایسنا، طرح ملی انتقال آب از خلیج فارس به فلات مرکزی که با مسئولیت وزارت صنعت، معدن و تجارت و همکاری برخی دیگر از دستگاه‌ها و بخش خصوصی اجرایی شده هرچند از سوی نهادهای اجرایی آن به منزله پیشرفت و گامی مثبت در جهت توسعه تلقی شده اما با انتقادات و حتی موافقت‌هایی از سوی کارشناسان به‌ویژه کارشناسان حوزه آب و محیط زیست همراه بوده است و گذر زمان نشان می‌دهد که حق با کیست؟