در روزهای بی‌سر و سامانی جهان، در خلال جنگ اول جهانی، ساحل خلیج‌فارس شاهد شهادت یکی از سرداران سرافراز مبارزه تاریخی ملت ایران با استعمار و سلطه بیگانگان بود.
یک قرن و ۸ سال پیش، در روزهای بی‌سر و سامانی جهان، در خلال جنگ اول جهانی، ساحل خلیج‌فارس شاهد شهادت یکی از سرداران سرافراز مبارزه تاریخی ملت ایران با استعمار و سلطه بیگانگان بود. شهید رئیسعلی دلواری رهبر قیام دلیران تنگستان بوشهر علیه نیروهای اشغالگر بریتانیا بود که بدون توجه به اعلام بی‌طرفی حکومت وقت ایران و در اوج استیصال دولت قاجار به دنبال تسلط بر جنوب ایران بودند. حرکت و قیام استقلال‌طلبانه رئیسعلی را باید در استمرار تلاش چندقرنه مردم ایران بویژه ساکنان مناطق جنوب کشور در حفظ استقلال ایران و حفظ پیوستگی فرهنگی و سرزمینی با سرزمین اصلی جست‌وجو کرد. جنوب ایران بویژه استان بوشهر در تحولات ۲ سده اخیر در 4 نوبت مورد هجوم نیروهای انگلیسی در سال‌های ۱۸۳۷، ۱۸۵۶، ۱۹۰۹ و ۱۹۱۵ میلادی قرار گرفت. پیش از آن پرتغالی‌ها در قرن شانزدهم به عنوان نخستین یورش‌کنندگان در بندر ریگ و در فاصله ماه‌های آوریل تا ژوئیه ۱۵۱۹میلادی در ری‌شهر حضور یافتند. سپس تصرف جزیره خارک توسط هلندی‌ها در سال ۱۷۵۳میلادی اتفاق افتاد که در هر کدام از مراحل یادشده با مقاومت نیروهای مردمی جنوب همراه بوده است. در آغاز جنگ اول جهانی، به رغم اعلام بی‌طرفی دولت مرکزی ایران، قوای روس از شمال و نیروهای انگلستان از جنوب، ایران را در معرض هجوم قرار دادند و کشتی‌های جنگی انگلستان ۲۸ رمضان سال ۱۳۳۳ هجری قمری برابر با ۸ آگوست ۱۹۱۵/ ۱۶ مرداد ۱۲۹۴ به قصد تصرف بوشهر و نواحی آن، در مقابل آن لنگر انداختند و خارک، بوشهر، برازجان و... را بلافاصله به اشغال خود در آوردند. در همین زمان علما و مجتهدان مقیم نجف و کربلا از جمله میرزای شیرازی دوم در فتواهای جداگانه‌ای علیه بریتانیا اعلام جهاد کردند. رئیسعلی دلواری در راس قوای تنگستانی با همراهی خالوحسین بردخونی در راس قوای دشتی، حسین‌خان چاه‌کوتاهی و زایرخضرخان اهرمی علیه اشغالگران به نبرد پرداختند. در ۳ شوال ۱۳ آگوست انگلیسی‌ها عملیات حمله به دلوار را آغاز کردند. نیروهای تنگستانی و دشتی دست به شبیخون علیه انگلیسی‌ها زدند و تلفاتی به آنان وارد آوردند و آنها را مجبور به عقب‌نشینی کردند. ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی، شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳قمری (۳ سپتامبر ۱۹۱۵) رئیسعلی دلواری در یک حمله شبانه به مواضع دشمن (انگلیسی‌ها) در منطقه «تنگک صفر» توسط یکی از خودی‌های خائن، از پشت هدف گلوله قرار گرفت و در 33 سالگی به شهادت رسید. پیکر او ابتدا در نزدیکی حرم امامزاده‌ای در روستای کله‌بند به خاک سپرده شد اما به موجب وصیت خود رئیسعلی، بعدتر در جوار حرم امیرالمومنین در وادی‌السلام نجف دفن شد. جالب اینکه صدوهشتمین سالگرد شهادت او با ایام اربعین حسینی مصادف شده که فرصتی برای زیارت مزار این مرد بزرگ در نجف اشرف توسط میلیون‌ها زائر ایرانی فراهم می‌آورد. اگرچه زندگی افتخارآمیز این سردار جوان وطن در مجموعه تلویزیونی «دلیران تنگستان» اثر ماندگار زنده‌یاد همایون شهنواز بخوبی به تصویر کشیده شده و حافظه جمعی ۳ نسل ایرانیان نسبت به قیام رئیسعلی علیه استعمار را شکل داده است اما به نظر می‌رسد نسل جوان کشور به اندازه‌ای که باید با شخصیت و تلاش رئیسعلی و دیگر سرداران راه استقلال ایران آشنا نیستند. در فاصله سال‌های 1350 تا 1352 دوربین همایون شهنواز نبرد دلیرانه رئیسعلی دلواری و یارانش با متجاوزان انگلیسی در جنوب ایران را در قالب این سریال و در قابی سیاه و سفید به تصویر کشید. نخستین پخش این سریال به اسفند 1353 بازمی‌گردد و تا بهار سال بعد از آن ادامه یافت. محمود جوهری انتخاب موفق شهنواز با وجود فوت زودهنگامش، در نقش رئیسعلی جاودانه شد. حال این نیاز وجود دارد تا سینمای برخاسته از انقلاب اسلامی نیز به این قهرمان ملی ادای دین کند. پس از چند تلاش نافرجام، سرانجام رضا میرکریمی پروژه ساخت فیلم درباره رئیسعلی دلواری را کلید زده است. پرداخت یک قهرمان ملی با آن سابقه تاریخی مهم و درخشان در سینما و تلویزیون نیازمند کارهای پژوهشی است. پیش‌بینی‌ها حکایت از آن دارد پیش‌تولید این فیلم درباره سردار تنگستان رئیسعلی دلواری پاییز آغاز می‌شود.
* سمپوزیوم دلدار دلوار
همزمان با روز مبارزه با استعمار انگلیس سپمپوزیومی با عنوان «دلدار دلوار» در فضای داخلی و بیرونی موزه شهدا برگزار شد. این سمپوزیوم صبح دیروز 12 شهریورماه در سالروز شهادت رئیسعلی دلواری و به ابتکار محمد کرم‌اللهی، معاون هنری بنیاد شهید و حمید ساروخانی، رئیس اداره تجسمی و نمایش این بنیاد برگزار شد. اجرای نمایش خیابانی «دلدار دلوار» به کارگردانی فرزند شهید روزبهانی یکی از بخش‌های این برنامه بود. این نمایش که در پیاده‌راه مقابل موزه شهدا اجرا شد، به زندگی و شخصیت رئیسعلی دلواری می‌پردازد. در همین پیاده‌راه ناصر تقی‌زاده، هنرمند نقاش و جانباز، همراه با فرزندان چند تن از شهیدان، تابلوهایی را با بهره‌گیری از شهدای مبارزه با استعمار نقاشی کردند. همچنین محسن شعبان، هنرمند خوشنویس نیز در همین فضا به خطاطی پرداخت. در فضای داخلی موزه نیز نمایشگاه کاریکاتور برپا بود. ساخت سردیس رئیسعلی دلواری توسط هنرمند نقاش، عباس برزگرگنجی در فضای داخلی موزه، بخش دیگری از این برنامه بود. در جای جای موزه بنرهایی از تصاویر مبارزه‌کنندگان با استعمار انگلیس نصب شده بود. بنرهایی نیز از دیگر چهره‌های قیام تنگستان از جمله باقرخان تنگستانی، آیت‌الله آل‌عصفور، شیخ محمدحسین مجاهد، آیت‌الله سیدعلی نقی دشتی، خالو حسین دشتی، شیخ حسین‌خان چاه‌کوتاهی، تنگستانی دیده می‌شد.