دومین روز جنگ با اعلام وضعیت جنگی از سوی امام خمینی آغاز شد.عراق تهاجم نظامی خود را «جنگ آزادی بخش علیه ایران» معرفی کرد که هدف آن «سرنگونی دولت ایران» است.
دومین روز جنگ با اعلام وضعیت جنگی از سوی امام خمینی آغاز شد و برای سازماندهی نیروها و امور جنگ، رئیس جمهور و فرمانده کل قوا، شخصاً فرماندهی نیروهای جمهوری اسلامی را به عهده گرفت. از سوی دیگر، عراق تهاجم نظامی خود را «جنگ آزادی بخش علیه ایران» معرفی کرد که هدف آن «سرنگونی دولت ایران» است و تنها با پذیرش شرایط بغداد در مورد «محدوده مرز خاکی، حاکمیت بر شط العرب و استرداد سه جزیره «دهانه هرمز» خاتمه خواهد یافت.
با شدت گرفتن جنگ، تلاش‌های صلح نیز آغاز شد. دبیرکل سازمان ملل و دبیرکل کنفرانس اسلامی به همراه سایر اشخاص حقیقی و حقوقی بدون اشاره به مسأله تجاوز و آغازگر جنگ و عقب نشینی نیروها خواستار برقراری آتش بس بین طرفین شد. آمریکا جنگ را وسیله مناسبی برای «آزادی گروگان‌های امریکایی» و اشتیاق ایران برای نزدیکی به آن کشور تلقی کرد. روس‌ها نیز با ملاقات‌های خصوصی با مقامات ایرانی، تلاش کردند توجه ایران را به سوی خود جلب کنند و از گرایش احتمالی تهران به غرب، به جهت نیازهای تسلیحاتی، جلوگیری نمایند.
در دومین روز از هجوم سراسری عراق به ایران، تلاش نیروهای عراقی برای تصرف پاسگاه‌های مرزی و جاده‌ها و مناطق سوق الجیشی ادامه یافت.
اجرای آتش دوربرد روی نقاط حساس و کلیدی جبهه‌ها، از جمله آبادان و خرمشهر تشدید شد و نیروهای خودی، با وجود کمبود امکانات، از پیشروی سریع دشمن جلوگیری کردند.
در منطقه میانی مرز جمهوری اسلامی ایران و عراق یعنی از جنوب دهلران تا شمال قصرشیرین که به دلیل نزدیکی به بغداد، به خصوص در محورهای دهلران، مهران، سومار، نفت شهر و قصرشیرین از حساسیت خاصی برخوردار است، دشمن تلاش می‌کرد سریع به اهداف خود دست یابد، هرچند در این روز موفق نشد، ولی تا حدودی پیشروی کرد و سومار را اشغال کرد.
در تجاور امروز هواپیماهای دشمن، ۱۸ شهر هدف قرار گرفت و تعدادی هواپیما و ۲ هلیکوپتر دشمن سرنگون گردید. در جریان اقدامات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی، حدود پانزده مرکز مهم نظامی عراق و تعدادی از تأسیسات نفتی آن کشور هدف قرار گرفت.
همزمان با آغاز هفته دفاع مقدس به مرور و بازخوانی «جنگ تحمیلی چگونه آغاز شد؟» و ۱ مهر ۱۳۵۹ روز دوم هجوم سراسری عراق به ایران پرداخته‌ایم که مشروح آن در ادامه این گزارش می‌آید؛
حملات و درگیریهای زمینی
جبهه جنوب
طی دومین روز حمله، در طول مرز، از خرمشهر تا هویزه، درگیریهای شدیدی جریان داشت. در گزارش سپاه خرمشهر آمده است: «شلمچه، حدود، خیّن و مؤمنی پاسگاه‌های مرزی خرمشهر که گفته می‌شد به دست دشمن افتاده است، اوایل صبح مشخص شد که نیروهای مستقر در آنها، شب گذشته پاسگاه‌ها را تخلیه کرده اند. برادران پاسدار در این پاسگاه‌ها مستقر شدند.
در ادامۀ روز، درگیری در این پاسگاه‌ها تشدید شد و پاسگاه شلمچه مقاومت بیشتری از خود نشان داد. دشمن تلاش خود را برای پیشروی به سمت خرمشهر تشدید کرده است.»
گزارش لشکر ۹۲ اهواز ۲ حاکی است: «حدود ۲۰۰ تانک عراقی از شلمچه عبور کرده، به ۶ کیلومتری خرمشهر رسیده اند.» تعدادی از دژها سقوط کرده اند، شهر زیر آتش قرار دارد، طوری که حدود ۱۰۰ نفر شهید و مجروح شده اند. نیروهای مقاوم خرمشهر دچار کمبود مهمات و امکانات هستند. ارتباط زمینی آبادان و خرمشهر نیز قطع شده است. اسکله‌های آبادان زیر آتش دشمن قرار دارد. قسمتهای مختلف پالایشگاه و تعدادی از مخازن نفت بین گارد ساحلی آبادان و نیروهای دشمن درگیری آتش گرفته اند. دود غلیظی شهر را پوشانده است. با سقوط پاسگاه‌های طلائیه قدیم و جدید در روز گذشته، دشمن تلاش خود را برای تصرف کوشک تشدید کرده است. اخبار ضد و نقیضی از این منطقه می‌رسد. در حالی که اوایل صبح خبر سقوط این پاسگاه دریافت شد، در ساعت ۱۹، از درگیری شدید در پاسگاه کوشک خبر می‌رسد.
تلاش دشمن در منطقه هویزه و پیشروی به سوی آن ادامه دارد. نیروهای حاضر در منطقه بارها از احتمال سقوط هویزه اعلام خطر کرده، خبر از پیشروی تانک‌های دشمن داده اند. گزارش سپاه غرب در ساعت ۱۷/۳۰، حاکی از پیشروی دشمن به سوی هویزه و نیز تخلیه پاسگاه شهابی و نزدیکی دشمن به پاسگاه خاتمی است.
۹ شب گذشته در پی هجوم و پیشروی تانک‌های دشمن در محور سوبله، فرمانده نیروهای خودی این منطقه که از امکانات و تسلیحات نسبتاً خوبی از جمله ۱۰ تانک چیفتن، ۳ تفنگ ۱۰۶، تفنگ ۵۷، خمپاره و … برخوردار بوده اند، دستور عقب نشینی می‌دهد و فقط چند نفر از برادران به مقابله با دشمن پرداخته، موفق به انهدام بخشی از توان دشمن و نیز انهدام قسمتی از امکانات به جای مانده خودی شده اند.
آنها با نزدیک شدن نیروهای دشمن، مجبور به عقب نشینی گردیده اند. علاوه بر هویزه و سوبله، در دیگر نقاط مرزی دشت آزادگان درگیری ادامه دارد. طبق اعلام سپاه اهواز: «یک ستون از نیروهای دشمن در ارتفاعات االله اکبر و ستون دیگری نیز در قریه سعدون ۱۱ حمودی، در نزدیکی رودخانه کرخه کور، مستقر شده اند.» در محور فکه تا بعدازظهر، گزارشها حاکی از وضعیت نامناسب و وجود آتش شدید دشمن بود ولی در ساعت ۱۵/۲۰، از دشت آزادگان، خبر پیروزی‌های خودی و انهدام تعداد زیادی تانک دشمن دریافت شد. در هر صورت، فرماندهان نظامی مستقر در منطقه جنوب، ضمن ارسال گزارش وضعیت نقاط مختلف، کراراً درخواست کمک به خصوص وسایل زرهی، سلاحهای سنگین، مهمات و پشتیبانی هوایی می‌کنند.
جبهه میانی
به گزارش مسئولین شرکت نفت منطقه آمده است: «نیروهای عراقی تأسیسات نفتی عین خوش را اشغال کرده اند. ژاندارمری جمهوری اسلامی اعلام کرد: «اوایل صبح، نیروهای دشمن مجهز به تانک و نفربر زرهی به پاسگاه نیروهای خودی در منطقه دویرج یورش برده، به سمت این پایگاه پیشروی کرده، ضمن درگیری با نیروهای خودی، این پایگاه را به محاصره خود در می‌آورند که در جریان درگیری تعدادی نفربر زرهی دشمن منهدم می‌شود.»
طبق اعلام استاندار ایلام و سپاه غرب: «درگیریهایی که از ۶ صبح در طول مرز از موسیان تا دهلران و مهران آغاز شده، ادامه دارد و دشمن با واحدهای زرهی و پشتیبانی هوایی، مواضع خودی را می کوبد. پاسگاه‌های محور موسیان و پاسگاه‌های بهرام آباد، گمرک، فرخ آباد و آب زیادی در محاصره قرار گرفته که امکان سقوط آنها می‌رود.»
دشمن با هجوم و فشار خود قصد محاصرۀ سومار را دارد. در ساعت ۷/۴۵، فرمانده گروهان ژاندارمری سومار ضمن تماس تلفنی گفت: «کلیه پرسنل سومار اعم از ارتشی و ژاندارمری عقب نشینی کرده اند و اکنون بخش سومار و گروهان در محاصره نیروهای دشمن است.» چندان طول نمی‌کشد که سقوط سومار توسط سپاه غرب اعلام می‌شود و از ساعت ۱۰ به بعد گزارشهای رسیده از این محور در تأیید این خبر است. حدود ظهر دشمن تلاش برای دستیابی به نفت شهر را تشدید کرد و با تصرف پاسگاه گمرک نو، حرکت تانک‌ها از روی جاده آسفالتۀ گمرک نو به سمت نفت شهر شروع شد. در پی آن ژاندارمری و سپاه در مورد سقوط نفت شهر اعلام خطر کردند. طی امروز تعدادی تانک دشمن مستقر در گمرک نو منهدم شده است.
در ادامه درگیریهای روز گذشته در منطقه قصرشیرین، بنا به گزارش ژاندارمری قصرشیرین آمده است: «از صبح امروز حملات دشمن در این منطقه و پاسگاه‌های آن تشدید شده است. نقاط مهم شهر و پاسگاه‌های اطراف زیرآتش توپخانه و موشک دشمن قرار دارد. تانک‌های عراقی از سمت قلعه سفید، خسروی و ولدکشته پیشروی کرده اند. پاسگاه‌های مذکور و نیز پاسگاه تنکاب نو شدیداً زیر آتش دشمن است. تعدادی تانک دشمن منهدم گردیده است.»
سپاه غرب اعلام کرد: «در پاسگاه پرویز چند تانک دشمن همراه با مهمات به غنیمت برادران پاسدار درآمد.» سپاه مذکور در ساعت ۱۱ گزارش داد: «شهر قصرشیرین در حال سقوط است و نیروهای عراقی تا پشت بمب بنزین قصرشیرین پیش آمدهاند.» علاوه بر قصرشیرین، امروز سرپل ذهاب نیز بمباران شد و زیر آتش توپخانه قرار گرفت.
حملات و درگیریهای هوایی
بوشهر: در طول شب گذشته و صبح امروز هواپیماهای دشمن چندین بار به منطقه بوشهر حمله کردند که یک فروند هواپیمای دشمن ساقط شد.
خارک: ساعت ۶ صبح امروز، چند فروند هواپیمای دشمن به ناوهای جمهوری اسلامی حمله کرده، قصد حمله به خارک را داشتند که یک فروند آنها سرنگون شد و باقی گریختند.
خرمشهر: امروز اسکله شماره ۷ خرمشهر بمباران شد.
اهواز: هواپیماهای عراقی از صبح تا عصر امروز چند نقطۀ اهواز از جمله اطراف صنایع فولاد، ۲۵ سیلو، اطراف فرودگاه قسمتهایی از محل استقرار لشکر اهواز، را بمباران کردند.
دزفول: هواپیماهای دشمن امروز به منطقه دزفول و پایگاه چهارم شکاری حمله کردند. ساختمان پایگاه مورد اصابت راکت قرار گرفت و تعدادی از نیروها آسیب دیدند. در جریان این هجوم دو هواپیمای دشمن سرنگون شد.
بستان: در جریان تجاوز هواپیمای دشمن به دشت آزادگان، ۲ فروند آنها در نوار مرزی بستان سرنگون شد.
گچساران، آغاجاری: دو هواپیمای دشمن به مناطق گچساران و آغاجاری تجاوز کرده، ۱۴ راکت شلیک کردند.
ایلام: صبح امروز چند میگ عراقی پادگان صالح آباد را بمباران کردند که خسارتی وارد نشد، در مقابله با ۱۲ میگ عراقی در منطقه نخجیر، دو میگ سرنگون شد. دو هلیکوپتر دشمن در نوار مرزی نیز سقوط کرد.
کرمانشاه: هواپیماهای عراقی با حمله به کرمانشاه در ساعتهای ۶، ۷، ۹/۳۰ و ۱۰/۳۰، ۳۰ قسمتهایی از فرودگاه را بمباران کردند. یک هواپیمای مهاجم سقوط کرد.
اسلام آباد: امروز هواپیماهای عراق چند بار شهر اسلام آباد و اطراف آن و پادگان شهر را بمباران کردند که چندین نفر شهید و مجروح شدند.
همدان: در تجاوز صبح امروز هواپیماهای دشمن به همدان، دو هواپیمای دشمن از جمله یک فروند سوخو سرنگون شد. همچنین از ساعت ۱۸ تا ۲۰/۳۰، ۳ فروند هواپیمای دشمن در اطراف همدان سرنگون شد.
کردستان: صبح امروز چند هواپیمای دشمن به سنندج تجاوز کردند. یک میگ عراقی در منطقه مریوان سرنگون شد.
آذربایجان غربی: صبح امروز هواپیماهای عراقی پادگان لشکر ۶۴ ارومیه را بمباران کردند. همچنین به دو پادگان مرزی جلدیان و پیرانشهر حمله شد که یک هواپیمای م تجاوز سرنگون شد. دو میگ عراقی نیز در منطقه نقده هدف قرار گرفتند.
تبریز: امروز تبریز چند بار مورد حملۀ هواپیماهای دشمن قرار گرفت که دو فروند هواپیمای عراقی ۳۵ سرنگون شد.
اقدامات هوایی جمهوری اسلامی
حجت الاسلام خامنه ای، نماینده امام در شورای عالی دفاع، صبح امروز ضمن گزارشی به مجلس اظهار داشت: «…. نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران از صبح حدود پانزده مرکز مهم نظامی عراق، از جمله جنوب بغداد و شهر موصل را هدف قرار داد. در این عملیات ۱۴۰ هواپیما مأموریت داشتند که تقریباً همگی به سلامت برگشته اند و از چند فروند اطلاعی در دست نیست.. از بعدازظهر دیروز که حملات هوایی عراق شروع شد، تا نیمه شب ۱۰ میگ عراقی سرنگون شد و در این مدت یک فانتوم ما آسیب دید و برنگشت… یکی دو ساعت بعد از حملۀ آنها، حملات هوایی ایران شروع شد.» بنی صدر رئیس جمهور در کارنامه نوشته است: «پی در پی از فرماندۀ نیروی هوایی می‌پرسیدم که نتیجه عملیات چطور شد. ظهر گزارش داد که نتیجه عالی است. هدف‌ها زده شده اند و نیروی هوایی ما به سلامت به پایگاه‌های خود برگشته اند. و تلفات این جنگ حدود %۶ بود.»
به گزارش ستاد مشترک ارتش: «در اثر حمله نیروی هوایی ایران، مجتمع پتروشیمی عراق به آتش کشیده شد. بعد از انجام این مأموریت یک فروند هواپیمای خودی مورد اصابت ضدهوایی عراق قرار گرفت.
خلاصه اطلاعیه‌های ستاد مشترک ارتش
اطلاعیه ۲۱
نظر به این که احتمال استفاده عراق از فرودگاه و بنادر کشور امارات متحده و بعضی شیخ نشین های خلیج فارس می‌رود، اعلام می‌شود هرگونه استفاده از تسهیلات بندری یا هوایی کشورهای یادشده علیه ایران، با واکنش شدید مواجه خواهد شد.
اطلاعیه ۲۳
ظرف روز گذشته تاکنون مجموع هواپیماهای میگ عراقی که سقوط کرده و تائید می‌شود، به ۱۲ فروند رسیده است. ضایعات نیروی خودی یک فروند هواپیما بوده است.
اطلاعیه ۲۶
خلبانان ارتش جمهوری اسلامی ایران در ساعت ۵ بامداد یکم مهر، اهداف نظامی را در قلب کشور عراق دلیرانه در هم کوبیدند و خسارات جبران ناپذیری به دشمن کافر وارد کردند. کلیه هواپیماها پس از انجام این مأموریت به سلامت مراجعه نمودند. همچنین لشکر ۹۲ زرهی اهواز از مواضع دشمن را در اطراف شلمچه درهم کوبید.
اطلاعیه ۲۸
بندر ام القصر توسط هواپیماهای ایران بمباران گردید. دو میگ عراقی در ایلام، یکی در مریوان و یکی در هفت تپه قرار گرفتند. تاکنون ۱۶ میگ و ۴ فروند ناو اوزای دشمن توسط نیروهای ۴۲ ارتش منهدم و دو خلبان عراقی اسیر شده اند.
اطلاعیه‌های ۲۷، ۲۹، ۳۰
به کلیه کشتی‌های تجارتی در اروندرود و آب‌های مجاور که دشمن از آنها به عنوان استتار و حفاظ استفاده می‌کند یا خواهد کرد، اعلام می‌شود بلافاصله منطقه را سریعاً ترک نمایند. کلیه کشتی‌هایی که در منطقه غیر ممنوعه خلیج فارس و دریای عمان تردد می‌کنند، موظفند بر مبنای موازین بین المللی پرچم ملیت خود را برافرازند و به سوالات یگانهای دریایی جمهوری اسلامی ایران پاسخ صحیح دهند. چنانچه محموله‌های متعلق به عراق از هر بندری در خلیج فارس حمل شود، ایران مسئولیتی در قبال کشتی و بندر مربوطه نخواهد داشت. ایران به کشتی‌های دول بیطرف اخطار کرده که چون دولت عراق کشتی‌های تجارتی را هدف قرار می‌دهد، از این پس ایران هیچگونه تعهدی در قبال اینگونه حوادث ندارد.
اطلاعیه ۳۲
در ساعت ۱۱/۳۰ روز جاری، دو میگ عراقی توسط آتش توپخانه و ناوچه‌های نیروی دریایی ارتش در منطقه بوشهر سرنگون شد. در حمله هوایی عراق به پایگاه هوایی تبریز، ۵ میگ و در حمله دیگر به آب‌های بوشهر، ۳ میگ توسط آتشبارهای ا رتش سرنگون شد. تاکنون ۳۴ میگ عراق در خاک ایران سرنگون شده، تعداد قابل ملاحظه‌ای نیز توسط جنگنده‌های ارتش ایران در پایگاه‌های عراق منهدم شده است.
اطلاعیه ۳۴
شواهدی در دست است که برخی یگانهای جنگی خارج در تنگه هرمز و خلیج فارس امکان دخالت غیرمستقیم به نفع دشمن را دارند بدین وسیله قویاً اعلام می‌شود در صورت اثبات و استمرار این امر، دولت جمهوری اسلامی ایران تخاصم یگانهای خارجی را محرز شناخته، حق مشروع خود می‌داند که با آنها برخورد کند.
اطلاعیه ۳۶
به دنبال حمله عراق، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در داخل خاک عراق فقط پایگاه‌های هوایی و تأسیسات نظامی عراق را بمباران می‌کند و هرگز به شهرها و تأسیسات غیرنظامی حمله نکرده است.
ستاد مشترک ارتش گزارش خبرگزاری فرانسه را دایر بر بمباران مرکز بغداد قویاً تکذیب می‌کند.
قسمتی از اطلاعیه ۱۶۱
فعالی‌های نیروی هوایی ارتش در اول مهر:
۱- حمله به تأسیسات پایگاه‌های نظامی موصل، الرشید، سلیمانیه، شعیبه و امالقصر. خسارات این حملات زیاد بوده، طوری که پایگاه ناصریه تا %۵۰ تخریب گردیده است.
۲- مخازن سوخت کرکوک منهدم و ۲ باند کرکوک زده است.
۳- پالایشگاه‌های کرکوک، موصل و بصره بمباران شده است.
۴-پ ل تنومه صدمه دیده، تعدادی تانک نابود شده است.
۵- شش هواپیمای متجاوز دشمن توسط جنگنده‌های نیروی هوایی منهدم شده است.
خلاصه بیانیه‌های نظامی عراق
بیانیه ۸
نیروهای مسلح در این روز تسلط بر محدودۀ سومار، سقوط بخش سومار و شهر قصر شیرین را مژده می‌دهند. ارتش ما از طرف این مناطق را در محاصره دارد. شهر محمره و آبادان را از یکدیگر جدا ساخته، واحدهای ایرانی در محاصره اند.
بیانیه فرماندهی نیروهای مسلح عراق
صبح امروز ۲۳ سپتامبر، جنگنده‌های رژیم خمینی می‌خواستند به شش فرودگاه ما ضربه بزنند، ولی تنها باند یکی از فرودگاه‌های ما را هدف قرار دادند … جنگنده‌های رژیم خمینی مناطق مسکونی بغداد، نینوا، بصره و ناصریه را زیر آتش گرفتند که در اثر آن عده‌ای از هموطنان غیرنظامی به شهادت رسیده، و عده‌ای زخمی شدند و حداکثر تلفات جانی ما ۲۰ شهید و ۵۰ زخمی از کارگران مجتمع پتروشیمی بصره است. جنگنده‌های عراق و آتشبارهای زمینی، جنگنده‌های رژیم خمینی را در مناطق زیر سرنگون کردند: استان موصل ۷ فروند، استان بصره ۵ فروند، بغداد ۴ فروند، حفانیه ۲ فروند، حوت و ناصریه ۲ فروند. بدین ترتیب ۲۰ جنگنده ایرانی در سرزمین‌های عراق سرنگون شدند که تعدادی از خلبانان اسیر شدند. در ساعت ۶/۵ امروز، جنگنده‌های عراق به پایگاه‌های نظامی دزفول، شاهرخی و اهواز حمله کردند.
بیانیه فرماندهی نیروهای مسلح عراق
بیانیه ستاد کل نیروهای مسلح عراق که در ۲۳ سپتامبر (۵۹/۷/۱)، صادر شده، خسارات نیروهای ایران را به شرح زیر اعلام نموده است: ۴ افسر و ۱۷ درجه دار و سرباز اسیر شده اند. ۳ افسر و ۱۳ درجه دار و سرباز کشته شده اند. ۶۷ فروند هواپیما سرنگون و ۲۰ تانک منهدم شد. ۲ نفربر زرهی به غنیمت گرفته شد. ۸ نفربر زرهی منهدم شد. ۵ قایق دریایی منهدم شد. و تعدادی توپ ۵۰ خود کششی و مقدار زیادی مهمات به غنیمت گرفته شده است.
بازتاب حملات و درگیریها
رادیو لندن: رادیو بغداد گفت که عراقی‌ها بر قصبات ایرانی حوزه سومار تسلط یافته و رابطه قصر شیرین را با جاهای دیگر قطع کرده اند. همچنین گفته شده که نیروهای عراقی بندر خرمشهر و پالایشگاه آبادان را محاصره کرده اند. مقامات ایرانی تأیید کرده اند که عراقی‌ها به تأسیسات عمده نفتی آنها در آبادان حمله کرده اند.
خبرگزاری رویتر: دیپلمات‌های عراقی در آنکارا مدعی شدند پیشروی نیروهای عراقی به خاک ایران برای به دست گرفتن کنترل تنگه هرمز در دهانه خلیج فارس بوده است … نیروی زمینی عراق با حمایت تانک‌ها و هواپیماها قصد داشته اند کنترل آبادان و خرمشهر را به دست گیرند. به ادعای دیپلمات‌های عراقی، هواپیماهای این کشور شب گذشته به تبریز، اصفهان و کرمانشاه حمله کرده اند که یک هواپیمای عراقی سرنگون شده است.
رادیو کلن: دو ساعت پس از ورود سپاهیان عراقی به خاک ایران و تصرف قسمتی از خرمشهر، جنگنده‌های نیروی هوایی ایران، شهرهای بصره، بغداد، حقانیه، موصل، کوت و ناصریه را مورد حملات شدید قرار دادند. به گفته مقامات رسمی، در شهر بغداد تلفات مردم غیرنظامی شدید بوده است.دو ساعت پس از ورود سپاهیان عراقی به خاک ایران و تصرف قسمتی از خرمشهر، جنگنده‌های نیروی هوایی ایران، شهرهای بصره، بغداد، حقانیه، موصل، کوت و ناصریه را مورد حملات شدید قرار دادند. به گفته مقامات رسمی، در شهر بغداد تلفات مردم غیرنظامی شدید بوده است.
خبرگزاری رویتر: سخنگوی وزارت خارجه انگلستان گفت در جریان بمباران مجتمع پتروشیمی زبیر (نزدیکی بصره) توسط هواپیمای ایران، سه انگلیسی کشته شدند.
رادیو اسرائیل: در حمله بعد از ظهر امروز هواپیماهای ایرانی به منطقه ام القصر، دو هواپیما و یک هلیکوپتر ایرانی سرنگون شدند. همچون هر پنج هواپیمای ایرانی که به شهر فرودگاه کرکوک حمله کردند، سرنگون شدند.
خبرگزاری آسوشیتدپرس: تلویزیون اسرائیل گزارش داد که عراق تعدادی از هواپیمای جنگی و باری خود را برای حفاظت از حملات ایران به پایگاه‌های اردن منتقل کرده است.
خبرگزاری فرانسه: کلیه پروازها به ایران و عراق از روز دوشنبه ۵۹/۶/۳۱ قطع شده است. فرودگاه‌های بغداد و تهران نیز بسته است.
جمهوری اسلامی ایران (اوضاع داخلی، مواضع و..)
مواضع مسئولین
ابلاغیه امام خمینی در مورد جنگ:
۱- باید اطاعت از شورای فرماندهی بدون کوچک‌ترین تخلف انجام گیرد و متخلفین با سرعت و قاطعیت تعيین و مجازات شوند.
۲- اشخاص غیرمسئول دخالت در امر فرماندهی خودداری کنند. فرمانده کل قوا به نمایندگی این جانب و شورای فرماندهی مسئول امور جنگ هستند.
۳- اقدام دادگاه‌های ارتش در اموری که شورای فرماندهی صلاح نمی‌داند، بدون اطلاع این جانب ممنوع است.
۴- رادیو و تلویزیون موظفند اخباری را نقل کنند که صد در صد صحت آن ثابت می‌باشد. اخبار از غیر منابع موثق نقل ننمایند.
۵- نیروهای انتظامی موظف هستند کسانی را که دست به شایعه سازی می‌زنند، از هر قشر و گروهی که باشند، فوراً دستگیر و به دادگاه‌های انقلاب تسلیم و دادگاه‌های مذکور آنان را در حد ضد انقلابیون مجازات نمایند.
۶- روزنامه‌ها از نشر مقالاتی که قوای مسلح را تضعیف می‌نماید، خودداری نمایند.
۷- اکیداً همه قشرهای ملت و ارگان‌های دولتی موظف شرعی هستند که دست از مخالفت‌های جزئی که دارند، بردارند و با مخالفت خود کمک به دشمنان اسلام ننمایند.
بنی صدر، ریاست جمهوری و فرمانده کل قوا، از نخستین ساعات اولین شخصاً فرماندهی کل نیروهای جمهوری اسلامی را به دست گرفت.
رئیس جمهوری در دیدار با سفرای کشورهای اسلامی: «از نظر ما تجاوز دولت عراق تجاوز یک همسایه تلقی نمی‌شود، بلکه یک توطئه گسترده برای از بین بردن جمهوری اسلامی ایران است. امروز یک خبر و یک یادداشت به من رسید. خبر راجع به بیان آقای کارتر است که گفته امیدوار است این جنگ ما را به لزوم رعایت قوانین بین المللی متقاعد کند. یادداشتی از طرف سفیر سوئیس به من رسید که طبق آن دولت آمریکا هیچگونه دخالتی در این تجاوز نداشته و آن را تأیید نمی‌کند. سفیر شوروی هم امروز پیش من آمد و گفت که این حمله را محکوم می‌کند و آن را یک تجاوز آشکار می داند… ما مطلب مشخص و واضحی داریم، چون اگر مسأله قرارداد الجزایر است که می‌شود مذاکره کرد و میانجی معنی ندارد. اطلاعاتی که ما در دست داریم، این است که این توطئه توسط دو ژنرال اسرائیلی ریخته شده و با عناصر ضدانقلاب در ایران رابطه برقرار شده که آنها وارد عمل شوند.»
محمد علی رجایی نخست وزیر در دیدار با سفرای کشورهای اسلامی: «ما وسایل و پایگاه‌های نظامی را از دست طاغوت گرفتیم تا آن را برای نجات بشریت به کار ببریم. ولی طاغوت بزرگ، آمریکا به دستیاری عراق، مانع این کار شد و ما را وادار کرد که برای دفاع از جان هموطنان و تأسیسات اقتصادی خودمان، در جایی به کار ببریم که هرگز مایل نبودیم. رژیم بعث از شرق اسلحه و از غرب پول دریافت می‌کند و حقوق مزدوران خود را از ۱۸ دینار به ۸۰ دینار افزایش می‌دهد تا کسانی را که معتقد هستند، بکشند.»
دکتر بهشتی رئیس دیوان عالی کشور: «ارتش عراق به هر حال بایستی واقعاً هوشیارانه از مرزهای کشور برادرش دور شود و نیروها را به سمت مرز فلسطین اشغال شده، محل حکمرانی رژیم اشغالگر قدس ببرد.ارتش عراق به هر حال بایستی واقعاً هوشیارانه از مرزهای کشور برادرش دور شود و نیروها را به سمت مرز فلسطین اشغال شده، محل حکمرانی رژیم اشغالگر قدس ببرد.»
هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی: «خبر را شنیدید که هواپیماهای عراق برای نجات از حمله‌های ایران به فرودگاه‌های اردن منتقل می‌شود و سفیر آمریکا از اسرائیل می‌خواهد که این هواپیماها از تعرض اسرائیل هم محفوظ باشند به خاطر این که پناه آورده اند به اردن برای نجات از حمله ایران. تذکراتی که لازم است داده شود و دیروز شایع کرده بودند که کودتای داخلی است تا مردم را که می‌دانستند هیچ چیزی را از این قبیل تحمل نمی‌کنند، بکشانند به پادگانهای نظامی در مقابل برادران ارتشی ما که توطئه به سرعت خنثی شد.»
اقدامات دیپلماتیک
وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران، حمله نظامی بعث عراق را شدیداً محکوم کرد و اعلام نمود: «این عمل سبکسرانه با کمک و دستیاری دشمنان انقلاب و به سرکردگی آمریکا در راه حفظ منافع ابرقدرتها و صهیونیزم بین المللی صورت گرفته است. دنیا می‌داند که ایران تاکنون در درگیریهای مرزی اش با عراق جنبه دفاعی داشته است. دولت جمهوری اسلامی ایران چاره‌ای نمی بیند جز این که با تمام قوا در برابر توطئه سفاکانه و تجاوزات رژیم عراق قرار بگیرد و وظیفه اسلامی خود را بدون این که تحت تأثیر کینه توزی و انتقام قرار گیرد، انجام دهد.»
نماینده ایران در سازمان ملل متحد: «ایران هرگز از یک کشور خارجی درخواست کمک برای اخراج نیروهای عراقی نخواهد کرد … تاکنون هیچ دستوری از دولت متبوع خود مبنی بر تقاضای تشکیل شورای امنیت دریافت نکرده است.»
مواضع و اقدامات ضدانقلاب
سازمان پیکار: «جنگ غیرعادلانه کنونی، جنگی است علیه توده‌های ایران و عراق. رژیمی که خلق را سرکوب می‌کند، نمی‌تواند از منافع توده هادفاع کند. ما توطئه‌های امپریالیسم آمریکا و جنگ ارتجاعی کنونی را محکوم می کنیم… با افشای وسیع این جنگ ارتجاعی و اهداف خائنانه آن نگذاریم ارتجاع حاکم بر دو کشور، توده‌های عراق و ایران را به سنگ آسیاب این جنگ ارتجاعی تبدیل کنند»
حزب رنجبران ایران: «رژیم صدام به آمریکا تکیه داده و به سلاح روسی مسلح گردیده و با کینه به انقلاب اسلامی ایران، تلاش مذبوحانه را آغاز نموده تا خود را در عراق تثبیت کند و جای خالی رژیم پهلوی را در خلیج فارس اشغال نماید.»
رادیو ایران (گروه سلطنت طلب بختیار): «در دو ماه گذشته در ایران ده‌ها تن از افسران و درجه داران ایرانی در میدان‌های تیر به جوخه آتش سپرده شده اند.»
رادیو ملی: «امپریالیسم آمریکا از توطئه خود علیه ایران دست بردار نیست و تجاوز مسلحانه به میهن ما در واقع قسمتی از نقشه‌های این امپریالیزم جهان خوار است.»
جبهه ملی: «ژست بعثیها نتیجه عدم ظرفیت و قدرت رژیم خمینی است که ایران را در حین کشیدن به هرج و مرج، ضعیف و غیرقابل دفاع کرده است.»
عراق (اوضاع داخلی، مواضع و…)
مواضع مسئولین فرمانده نیروهای مسلح عراق: «اقدام ایران در مورد بستن راه آبی هرمز، دولت بغداد را وادار ساخت تا با سپاهیان نیروی زمینی خود از مرز گذشته، کنترل مواضع مهم را در خاک ایران به عهده بگرید. هدف سپاهیان عراقی، سرنگون ساختن دولت ایران است.»
رئیس روایط خارجی خبرگزاری عراق: «عراق اکنون یک جنگ آزادی بخش را علیه ایران آغاز کرده است. عراق تاکنون ۳۵۰ کیلومتر مربع از ۵۰۸ کیلومتر مربع خاک اشغال شده خود را از ایران پس گرفته است.»
سخنگوی رژیم عراق: «مطبوعات کویت به نقل از سخنگوی رسمی عراق، سه شرط عراق را برای پایان دادن به جنگ عراق و ایران، احترام مقامات ایران به حاکمیت عراق در مورد محدوده خاک این کشور، شناسایی حاکمیت و حقوق قانونی عراق بر شط العرب و باز پس دادن سه جزیره نزدیک دهانه هرمز اعلام کردند.»
مواضع سازمانهای عراقی
پیام سازمان حرکه الاسلامی عراق: «رژیم بعث عراق دو هدف را از حمله به جمهوری اسلامی دنبال می‌کند:
۱_ ضربه زدن به انقلاب اسلامی ایران
۲- در نطفه خفه ساختن قیام مردم مسلمان عراق، زیرا انقلاب اسلامی عراق به پیروزی نهایی نزدیک می‌شود.
تحلیل هاو تفسیرها
رادیو آمریکا: نیویورک تایمز می‌نویسد: «آمریکا سود خود را در حل صلح آمیز مسائل ایران و عراق می بیند، زیرا هرگونه کشمکش در منطقه بی ثبات خلیج فارس، جریان نفت را به سوی غرب مختل می‌سازد و ممکن است آمریکا یا شوروی را وادار به اقدام سیاسی یا حتی نظامی خطرناکی نماید. جنگ ایران و عراق نشان می‌دهد که کنترل آمریکا بر رویدادهای منطقه تا چه حد کم است.
دشمن همیشگی آمریکا، اتکاء بیش از حد آمریکا به نفت منطقه‌ای متشنج و بی ثبات است. ایران باید در مقابل نیروی ۲۰۰ هزار نفری عراق که شامل ۴ واحد زرهی است، موضع دفاعی بگیرد.
روزنامه بالتی مورد استار نوشت: در دوران شاه در سایۀ روابط نزدیک ایران و کشورهای غرب، قدرت و هیبت نظامی ایران به حدی بود که همه از ایران حساب می‌بردند و به آن احترام می‌گذاشتند، و عراق با وجود کمک‌های شوروی جرأت نداشت نگاه چپ به ایران بکند. در دوران هرج و مرج فعلی ایران، قدرت عراق بیشتر از قدرت ایران شده است و ایران به خاطر گروگان‌ها در انزوا به سر می‌برد.
روابط عراق با روسیه در پی تهاجم نظامی روسیه به افغانستان حدودی به سردی گرایید. دولت عراق مسکو را محکوم کرد که به حزب کمونیست آن کشور کمک می‌کند تا حکومت بعثی صدام را سرنگون سازد. با این وجود، روابط عادی عراق و شوروی بر اساس پیمان دوستی و همکاری ۱۹۷۲، ادامه داشته است. کارشناسان غربی میگویند نیروی پیاده نظامی و زرهی ارتش عراق مجهز به ۲ تا ۳ هزار تانک ساخت شوروی است و نیروی هوایی آن نیز حدود ۳۴۰ جنگنده هوایی دارد، در حالی که ایران برای آماده ساختن نیروی هوایی خود قطعات کافی ندارد. عراق برای دریافت وسایل مورد نیاز خود از شوروی با مشکلی روبرو نیست. هدف اصلی سفر طارق عزیز به مسکو نیز دریافت سلاحهای جنگی بوده است.
رادیو لندن: عراق با پیش گرفتن وضعیت خصمانه خود نسبت به ایران، در پی رهبری جهان عرب است. بغداد پس از یک دوره انزوا، اکنون که سایر رقبای او برای تصاحب مقام رهبری جهان عرب تضعیف شده اند، قصد رهبری دارد، برای همین از موضع خود مبنی بر رد مذاکرات صلح با اسرائیل فاصله گرفته و ارتباط خود را با شوروی کم و با کشورهای محافظه کار عرب از جمله کویت و عربستان گسترش داده است. برای عراق ایستادگی در مقابل ایران بهترین راه جهت کسب اعتبار در میان ملل عرب است.
روزنامه دیلی تلگراف در مورد اهداف و انگیزه‌های عراق از جنگ با ایران می‌نویسد: ۹۹ صدام قصد دارد رژیم ایران را تحقیر کند و برای همیشه خطر شورش شیعیان عراق را ریشه کن سازد.
روزنامه فاینشنال تایمز: تفاوت مهم جنگ ایران و عراق با سایر جنگ‌های خاورمیانه آن است که ۱۰۰ آمریکا و شوروی نمی‌توانند ادعا کنند که با ایران و عراق رابطه خاصی دارند.
رادیو کلن: کشمکش ایران و عراق، رهبری شوروی را در وضع نامساعدی قرار داده است. دولت شوروی از ۱۹۷۲، با عراق پیمان دوستی دارد و قسمت اعظم سلاحهای نظامی این کشور را تأمین کرده است. در عین حال تلاش می‌کند مناسبات دوستانه‌ای با دولت ایران داشته باشد.
رادیو اسرائیل: اتحاد شوروی در نزاع کنونی ایران و عراق نقش محتاطانه ای ایفا می‌کند و می کوشد بیطرفی کامل را حفظ کند.
تحلیل‌های اقتصادی
معاون وزارت نیروی آمریکا گفت: «قطع احتمالی صدور نفت از عراق و ایران ممکن است بهای نفت را در آمریکا از هر بشکه ۳۵ دلار در حال حاضر به ۱۰۰ دلار و بنزین را از حدود یک دلار به چهار دلار در هر گالن افزایش دهد.»
خبرگزاری فرانسه محافل نفتی انگلستان گفتند: جنگ ایران و عراق حتی اگر به تأسیسات نفتی این دو کشور نیز کشیده شود، نباید به کمبود نفت در دنیا منجر شود. این خطر زمانی می‌تواند تحقق یابد که تهدید ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز عملی شوند.
رادیو اسرائیل بستن تنگه هرمز به طور جدی بر فعالیت‌های بازرگانی عراق تأثیر می‌گذرد، چون دو سوم کالاهای وارده به عراق از این تنگه می‌گذرد. امّا بستن تنگه برای ایران تأثیر جدی ندارد، چون ایران بنادری در جنوب خلیج دارد.
رادیو ایران (سخنگوی گروهک بختیار): «آنچه غرب را بیشتر نگران می‌کند، تهدید رئیس جمهور ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز به روی کشتیرانی بین المللی، در صورت تداوم حملات عراق است. بستن تنگه هرمز برای ایرانیان کار آسانی است، زیرا این کشور نفت زیادی برای صدور ندارد و فعالیت‌های اقتصادی کشور نیز خوابیده است. اگر ایران تنگه هرمز را ببندد، نفع آن متوجه شرکت‌های بزرگ نفتی آمریکا می‌شود.»
ادامه دارد…