با وجود رضایت پیش‌فرض در برخی کشورها برای استفاده از اعضای بدن فوتی‌ها، در کشورمان رضایت فرد و خانواده‌اش برای اهدای عضو لازم است که با این‌حال، ایران در رتبه اول آسیا و ۳۱ جهان در اهدای عضو قرار گرفته است.
اهدای عضو فرآیندی است که در آن عضو یا بافت زنده از یک فرد «اهداءکننده» به شخص دیگری «گیرنده» منتقل می‌شود تا به بهبود کیفیت زندگی گیرنده کمک کند یا حتی زندگی او را نجات دهد. این فرآیند می‌تواند شامل اعضایی مانند کلیه، کبد، قلب، ریه، پانکراس و روده باشد، همچنین می‌توان بافت‌هایی مانند پوست، استخوان و قرنیه چشم را نیز اهداء کرد.
چرا باید اعضای بدن خود را اهداء کنیم؟
اهدای عضو می‌تواند به دو شکل اهدای زنده و اهدای پس از مرگ انجام شود. در اهدای زنده، فرد در حین زندگی یکی از اعضای دوگانه خود مانند یک کلیه یا بخشی از کبد را اهدا می‌کند. اهدای پس از مرگ نیز زمانی اتفاق می‌افتد که فرد پس از مرگ مغزی یا توقف قلبی به‌طور قطعی فوت شده و با رضایت خانواده و رضایت پیشین خود، اعضای وی برای پیوند استفاده می‌شود.
اهمیت اهدای عضو به این دلیل است که بیماران زیادی برای ادامه حیات خود به اعضای بدن مرحومانی نیاز دارند که زیر خاک می‌روند، به‌نحوی که در کشور در هر ۱۰ دقیقه یک نفر به لیست انتظار ۲۵ هزار نفری برای دریافت عضو اضافه می‌شود و در هر ۲ ساعت نیز یک بیمار نیازمند به پیوند، جان خود را از دست می‌دهد، این در حالی است که سالانه حدود ۷ هزار عضو سالم خاک می‌شود.
تاریخچه پیوند اعضای بدن در ایران
اولین پیوند عضو در ایران به مفهوم مدرن و کنونی آن، یعنی جایگزینی یک عضو با عضو مشابه، در سال ۱۳۱۴ با انجام پیوند قرنیه توسط پایه‌گذار چشم‌پزشکی مدرن ایران، مرحوم «دکتر شمس» در تهران انجام شد و با آموزش دستیاران و جراحان چشم در این بخش ادامه یافت. لازم به ذکر است که سالانه حدود ۷ تا ۸ هزار پیوند قرنیه در کشور انجام می‌شود و هیچ بیماری در صف پیوند قرنیه وجود ندارد و حداکثر سه روز بعد از مراجعه‌ی بیمار به پزشک، قرنیه تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد.
اولین پیوند کلیه در ایران نیز در سال ۱۳۴۷ در بیمارستان نمازی دانشگاه علوم پزشکی شیراز توسط «دکتر سنادی‌زاده» انجام شد؛ به این ترتیب از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ نزدیک به ۸۰ مورد پیوند کلیه در ایران صورت گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در اثر فشار تحریم‌ها و کمبود شدید لوازم طبی و دارویی که کلاً از خارج تامین می‌شد، بخش‌های همودیالیز دچار مشکل جدی در تأمین نیازهای خود شدند.
در همین راستا با تلاش متخصصان نفرولوژیست کشورمان، در طی سال‌های ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۳ تعداد ۵۰ عمل پیوند کلیه در بیمارستان‌های مختلف از جمله شهید مصطفی خمینی، سامان، شرکت نفت، شهید رهنمون کنونی و بیمارستان طالقانی انجام شد. در سال ۱۳۶۴ دومین مرکز پیوند کلیه در بیمارستان لبافی‌نژاد تهران به همت «دکتر ناصر سیم‌فروش» به راه افتاد و یک‌سال بعد، اولین مورد پیوند کلیه از اهداءکننده‌ی غیرفامیل در این مرکز انجام شد. در حال حاضر حدود ۳۵ مرکز پیوند کلیه در ایران وجود دارد و هر سال بین دو تا سه هزار پیوند کلیه در کشور انجام می‌شود.
دو هفته پیش از رحلت امام خمینی(ره) بود که فتوای کارسازی باعث توسعه اهدای عضو در ایران شد. «دکتر فاضل» که حالا او را به عنوان پدر اهدای عضو می‌شناسیم، در جلسه‌ای حکم مجاز بودن این عمل را از حضرت امام خمینی(ره) دریافت کرد و از آن تاریخ تاکنون کنار هم نشستن این فتوا و فرهنگ ایثار، کشورمان را تبدیل به یکی از سرآمدان اهدای عضو در منطقه کرده است.
در سال ۱۳۷۴ «انجمن علمی پیوند اعضای ایران» تاسیس شد و در سال ۱۳۷۹ نخستین پیوند ریه توسط «دکتر سیدحسین احمدی» در بیمارستان امام خمینی(ره) تهران انجام شد. در همان سال نیز، نخستین مرکز پیوند ریه‌ی ایران در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی شکل گرفت.
فرهنگ غنی ایرانیان در اهدای عضو / جایگاه نخست ایران در آسیا
تفاوت رضایت آگاهانه ایران با رضایت پیش‌فرض برخی کشورها
روش‌های رایج رضایت به اهدای عضو در دنیا، به دو دسته‌ی کلی "رضایت آگاهانه" و "رضایت مفروض" تقسیم می‌شود. در ایران طبق قانون مصوب مجلس، تمامی افراد مرگ‌مغزی دارای وصیت شفاهی «اعلام به یکی از اعضای درجه‌ی یک خانواده»، مکتوب «کارت اهدای عضو» یا رضایت خانواده می‌توانند اهداءکننده باشند، ولی برای حفظ آرامش و اعتماد ملی در کشور، حتی با وجود رضایت شفاهی و یا داشتن کارت اهدای عضو، در صورت عدم رضایت خانواده، اهدای عضو صورت نمی‌پذیرد.
این در حالی‌است که دریافت عضو از فوتی‌های کشورهایی مانند اتریش، سنگاپور، بلژیک، اسپانیا و غیره با رضایت پیش‌فرض مرسوم بوده است، مگر آن‌که فرد در زمان حیات خود رسما امتناع از اهدای عضو خود را به ثبت برساند و یا خویشاوندان فرد به پزشک بگویند که اهدای عضو نکنند، البته در برخی موارد پزشک، اصلا به خویشاوندان نمی‌گوید که می‌خواهد اهدای عضو را انجام دهد.
ایران رتبه‌ی اول آسیا و ۳۱ جهان در اهدای عضو
«کتایون نجفی‌زاده» مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایران در رابطه با جایگاه بین‌المللی ایران در زمینه اهدای عضو، اظهار کرده است: «ایران در زمینه اهدای عضو در دنیا رتبه ۳۱ و در آسیا رتبه‌ی اول را دارد. در سال ۲۰۱۹ و قبل از شیوع کرونا، ایران رتبه‌ی اول اهدای عضو را با فاصله بالایی از دیگر کشورهای آسیایی داشت. اما حالا با وجود این‌که ایران در رتبه اول اهدای عضو در آسیاست اما دیگر فاصله چندانی با دیگر کشورهای آسیایی ندارد. در همین راستا با توجه به این‌که شیوع بیماری‌ها به‌صورت سالانه افزایشی است، اگر آمار داوطلبان اهدای عضو افزایش پیدا نکند، قاعدتا به‌صورت سالانه به تعداد افرادی که در لیست انتظار دریافت عضو هستند و جان خود را از دست می‌دهند، افزوده می‌شود.»
وی درباره روش اهداء و نکات آن، افزود: «هر بیمار مرگ‌مغزی می‌تواند ۸ عضو خود را اهداء کند و البته هرچه زمان می‌گذرد، سمومی که از مغز متلاشی ترشح می‌شود، موجب از بین رفتن اعضای قابل اهداء می‌شود. اگر در ساعت اول هر ۸ عضو قابلیت اهداء داشته باشند، طی روز چهارم تنها ۲ عضو را می‌توانند اهدا کنند. یک مرگ‌مغزی را در بهترین شرایط می‌توان حداکثر تا ۲ هفته نگهداری کرد که در این بازه زمانی نیز تک‌تک اعضای قابل‌اهداء در حال از بین رفتن هستند.»
افزایش چندبرابری رضایت به اهدای عضو طی دو دهه اخیر
مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایران ضمن تاکید بر روحیه ایثارگری ایرانیان، گفته است: «آمار اهدای عضو کشور در سال ۱۳۹۷ به میزان ۱۱/۲ بود که این آمار اخیرا به عدد ۱۴ هم رسیده است، آمار pmp در دنیا یک‌دهم یک‌دهم تغییر می‌کند و حرکت از عدد یازده و دو دهم به عدد چهارده، موفقیت بسیار بزرگی است.»
کتایون نجفی‌زاده درباره میزان رضایت اهدای عضو در ایران نیز به نکاتی پرداخت و افزود: «در سال ۱۳۸۳ آمار رضایت مردم به اهدای عضو ۱۰ درصد بود که با همت واحدهای اهدای عضو و همه نهادهای فرهنگ‌ساز و همت انجمن اهدای عضو، متوسط کشوری این آمار به حدود ۷۰ درصد رسیده است.»
خیرخواهی بزرگ مردم نیشابور
اخیرا «محمدرضا مجدی» سرپرست دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور از رتبه اول این شهر در اهدای عضو خبر داد و گفت: «نیشابور در سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ جزو ۴ شهر برتر در شاخص اهدای عضو و در سال ۱۴۰۲ رتبه یک کشوری را در این شاخص داشته که؛ این امر نشان‌دهنده‌ی خیرخواهی مردم نیشابور بزرگ است که در سال گذشته ۲۲ مورد اهدای عضو داشته‌اند.»
وی در خصوص چرایی اهدای عضو، گفت: «برخی از افراد پیش‌از مرگ کامل وارد مرحله‌ای به نام مرگ مغزی می‌شوند و اعضای آن‌ها قابل‌پیوند به دیگر افراد خواهد بود. همچنین در کشور ما امکان انجام عمل پیوند وجود دارد و در حال حاضر به جایگاهی رسیده‌ایم که عمل‌های پیچیده‌ی جراحی در کشور قابل‌انجام بوده و کشورمان به عنوان یک الگو در جهان در این حوزه مطرح است.»
اهدای عضو بیمار پس‌از ایست قلبی برای نخستین‌بار
«امیرحسام علیرضایی» رییس مرکز مدیریت پیوند و درمان بیماری‌های وزارت بهداشت، اوایل اردیبهشت‌جاری (۱۴۰۳) در رابطه با اهدای عضو بیماری خاص، اظهار کرد: «دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران برای نخستین‌بار در کشور موفق به اهدای اعضای یک بیمار پس از آمبولی ریه و ایست کامل قلبی شد. واحد فراهم‌آوری اعضاء و نسوج پیوندی این دانشگاه به عنوان واحد پیشرو در امر اهدای پس از مرگ قلبی در کشور، طی سه‌سال اخیر موفق به اهدای اعضای بیماران پس از مرگ قلبی به نیازمندان عضو شده است.»
وی عنوان کرد: «این نوع اهداء در کشور و حتی در جهان بر اساس طبقه‌بندی ماستریخت، بی‌نظیر و در صورت وجود، کم‌نظیر است. در حال حاضر اعضای بدن افراد پس از مرگ مغزی (DBD) و در شرایط خاص پس‌از مرگ قلبی (DCD) با استفاده از فناوری‌های خاصی که به آن فناوری برتر گفته می‌شود، با موفقیت به اهداء می‌رسد.»
روش‌های دریافت کارت اهدای عضو عبارتند از:
۱)مراجعه به سایت انجمن اهدای عضو ایرانیان
۲)ارسال پیامک کد ملی و کلمه اهدا به شماره ۳۴۳۲
۳)با کد دستوری #۳۴۳۲۳*
۴)مراجعه به سایت بیمارستان مسیح دانشوری.
انتهای پیام
∎